To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

14.5.2. Polimer asosida tayyorlangan materiallar
Yacheykali p lastm assaiar -
strukturasi jihatidan ko‘pikplastlar 
va poroplastlarga (gazoplastlarga) boMinadi. Ko‘pikplastlar plastmassa 
tarkibiga ko‘pik kiritilgani uchun o‘zaro tutashmagan yopiq g ‘ovaklar va 
yupqa devorlardan tashkil topgandir. Poroplastlar esa plastmassa tarkibida 
hosil qilingan gaz tashqariga chiqib ketish hisobiga o ‘zaro tutashgan 
g ‘ovaklar bilan xarakterlanadi. Plastmassa tarkibida ko‘pik va gaz hosil 
qilinishi natijasida aralash strukturali buyumlar olinadi.
226

---

Ularning g ‘ovakligi 90-98 foiz, o'rtacha zichligi juda kichik, X 
=0,026-0,0-58 W/(m.°C).
Bikr va yarim bikr yacheykali plastm assalar yetarli darajada 
mustahkam, elas.tik va egiluvchan boMadi. Ular suvga, kuchsiz kimyoviy 
va biologik m ulytlarga chidamli. 100-150°S ko‘pchilik turlarining 
yonuvchanligi va termik destruksiyasi kamchiligi hisoblanadi. Qalinligi 
5-6 sm. ko‘pikplastlar 14-16 sm qalinlikdagi mineral paxta yoki 
yacheykali betonlar singari issiqlik izolyatsiyasi ko‘rsatkichiga ega. 
Yacheykali plastmassalar asosida tayyorlangan uch qatlamli panellarning
1 m2 massasi 20-50 kg. kamayadi. Ko‘pikplast va poroplastlami qirqish, 
kesish va beton, asbosement, metall, yog‘och, qog‘oz yuzalarga yelimlash 
oson. Yacheykali plastmassalar plita, qobiq, yarim silindr shaklida devor, 
tom qoplama, quvurlar va boshqa konstruksiyalaming issiqlik izolyatsiyasi 
uchun ishlatiladi.
Penopoliuretanlar 
— poliefir polimerlari, diizotsianat, katalizator, 
emulgator va suv aralashm asining kimyoviy reaksiyalari natijasida 
ko‘pchitib hosil qilinadi. Poliuretan bikr va elastik holda tayyorlanadi. 
Poliuretanning o ‘rtacha zichligi 50-60 kg/m3, X = 0,02-0,04 W/(m.°C), 
ishchi harorati -50°S dan + 110°S gacha, suv shimuvchanligi 2-5 foiz. Bikr 
poliuretan kichik o‘rtacha zichlikka va yuqori mustahkamlikka ega boMib, 
suv va agressiv muhitlarga bardoshli, metall yuzalarga juda katta kuch 
bilan yopishadigan samarali issiqlik izolyatsiyasi materialidir.
Bikr poliuretan plita uch qatlamli panellar, segmentlar, qobiqlar 
tayyorlashda, truboprovodlar uchun sovuq sharoitda ko‘pchiydigan 
va qotadigan monolit issiqlik izolyatsiyasi qoplamalari hosil qilishda 
ishlatiladi. Monolit qoplamalar tayyorlaganda yuzalarni gidroizolyatsiya 
qilishga zarurat boMmaydi, chunki penopoliuretan massasi juda katta 
kuch bilan metall quvur tashqi qolipiga urungani sababli o‘ta zich qatlam 
hosil boMadi. Penopoliuretan asosida ikki tomoni zanglamaydigan poMat 
listlar bilan qoplangan, istalgan oMchamdagi panellar ishlab chiqariladi va 
sanoat binolarida tom, devor issiqlik izolyatsiyasida ishlatiladi. U biologik 
muhitlarga bardoshli boMgani uchun zamburugMar va mikroorganizmlar 
ta’sir etishi ehtimoli boMgan joylarda ishlatiladi. Elastik panellar choklarini 
germetizatsiyalash uchun ishlatiladi. Poliuretan qurilishda ishlatilganda 
yonuvchanligini hisobga olish kerak.