Тоҳир Маликов

N
а
 = (1/m) x 100% 
Bu yerda: N
а
– amortizatsiyalashtirilayotgan mol-mulk obyekti- 
ning boshlang‘ich qiymatiga nisbatan 
amortizatsiya normasi (foizda); 
m  – amortizatsiyanayotgan mol-mulk shu
obyektining foydali foydalanish muddati 
(oyda). 
Chiziqsiz metod asosida amortizatsiya normasini hisoblash quyida-
gicha amalga oshiriladi: 
N
а
 = (2/m) x 100% 
 
 
Bu yerda: 2 – tezlashtirish koeffitsiyenti. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanishida vujudga keladigan o‘z mo-
liyaviy resurslar tarkibiga amortizatsiya fondidan tashqari quyidagi da-
romad va turli tushumlar ham kiradi: 

foyda, shuningdek, moliyaviy operatsiyalar va boshqa tashkilot-
larda hissali ishtirok etishdan olinadigan daromadlarni ham qo‘shib 
hisoblaganda tadbirkorlik faoliyatidan kelib tushuvchi pul mablag‘lari; 

mulkni samarali boshqarish hisobidan olinadigan pul mablag‘-
lari; 

XYuSga tegishli bo‘lgan ijara haqi, lizing to‘lovlari, dividend-
lar, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha foiz-
lar, realizatsiyadan tashqari boshqa daromadlar, asosiy fondlarni reali-
zatsiya qilishdan olingan daromadlar; 

ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish hisobidan 
erishilgan foyda. 
Ish navbatini o‘zgartirish va dastgohlarni yuklash koeffitsiyenti-
ning oshirilishi, intensiv foydalanishning o‘sishi va asosiy vositalar 
tarkibiy tuzilmasidagi progressiv o‘zgarishlar, kiritilgan quvvatlarning 
tez o‘zlashtirilishi fond qaytimi va boshqa ishlab chiqarish-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarni oshiradi. 
Asosiy fondlarni shakllantirish uchun jalb qilinadigan pul mablag‘-
larining manbalarini ikki guruhga bo‘lish mumkin: 

---

87 

maqsadli moliyalashtirish va tushumlar; 

banklarning o‘rta va uzoq muddatli kreditlari hamda XYuS to-
monidan texnika qayta jihozlash va rekonstruksiya qilish, yangi asosiy 
ishlab chiqarish fondlarini yaratish uchun milliy va xorijiy valutada 
olingan qarzlar. 
Birinchi guruhning tarkibiga quyidagilar kiradi: 

davlat organlaridan subsidiyalar shaklida olingan pul 
mablag‘lari; 

taraqqiyotning strategik yo‘nalishini amalga oshiruvchi maqsad-
li dasturlar asosida investitsiyalar ko‘rinishidagi budjet ajratmalari; 

kichik tadbirkorlikni moliyaviy qo‘llab-quvvatlovchi budjetdan 
tashqari fondlarning mablag‘lari; 

hamkorlikdagi loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etuvchi 
boshqa XYuS va tashkilotlardan moliyaviy tushumlar; 

va boshqalar. 
Ikkinchi guruhga kiruvchi jalb qilingan moliyaviy resurslarning 
tarkibida kreditorlik qarzlari ham muhim o‘rinni egallaydi. 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi jarayonida ishtirok etadigan 
moliyaviy resurslardan foydalanishning samaradorligi olingan samara va 
uni qo‘lga kiritish uchun sarf qilingan moliyaviy resurslar o‘rtasidagi 
nisbat orqali ifodalanadi. Moliyaviy resurslardan foydalanishning sifat 
natijasini quyidagi formula orqali ifodalash mumkin: