Toksikologiya asoslari doc

Ta`sir qilish mexanizmi. Alkogolning qondagi kontsentratsiyasi o’zgarishiga 
qarab ikki bosqichga bo’linadi— rezorbtsiya (so’rilish) va eliminatsiya (chiqarish). 
Eliminatsiya bosqichi 6— 12 soat va undan ko’proqqa cho’ziladi. 95% li etil spirti 
asosan jigarda karbonat kislota va suvgacha oksidlanadi. qolgan, 5% i esa 
organizmdan o’zgarmagan holda o’pka, buyrak va ter bezlari orqali chiqib ketadi. Etil 
spirtining oksidlanish mahsulotlari sirka aldegid va sirka kislotadir. Etil spirtining 
organizmda soatiga 6—7 gr. dan oksidlanishi aniqlangan. 
Klinik manzarasi. Og`ir darajadagi zaharlanishda koma holati rivojlanadi, 
bunda nafas olish va qon aylanishi funktsiyasi qisman saqlangan holda muskullar 
batamom bo’shashadi, reflekslar va sezish xususiyatlari yo’qoladi va hushdan ketish 
holati yuz beradi. Koma rivojlanishida 3 bosqich tafovut qilinadi. I bosqichda oyoq 
va qo’l mushaklari hamda chaynov muskullari gipertonusi kuzatiladi. II bosqichda 
muskullar tonusi pasayib, kuchli ta`sirlarga va nashatir spirtiga sezuvchanlik saqlanib 
qoladi. III bosqichdagi komada reflekslar yo’qolishi va organizmning xayotiy muhim 
a`zolari faoliyati buzilishi kuzatiladi. Nafas olish etishmovchiligi natijasida yurak-
tomir etishmovchiligi rivojlanadi.
YUqori darajadagi zaharlanishning klinik belgilari quyidagilardan iborat: yuz 
shishishi, teri rangining to’q qizil va kukimtir (tsianotik) tusda bo’lishi kuzatiladi. 
Badan terisi sovuq nam va yopishqoq bo’ladi. Ayrim vaqtlarda tana harorati pasayib 
ketadi. CHiqarilgan nafasdan alkogol hidi seziladi. Beixtiyor siyib quyish va ich 
ketishi kuzatiladi. Zaharlanganlarda nevrologik simptomlar tez-tez o’zgarib turadi.
Gipoksiya holati rivojlanganda ko’z korachigining kengayishi aniqlanadi. 
Nistagm paydo bo’ladi, ko’z soqqasining mayatnikka o’xshab tebranishi kuzatiladi, 
gilaylik paydo bo’ladi. Zaharlanishning boshlangich davrida puls tezlashadi, 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

50 
tarangligi kuchaygan bo’ladi, lekin og`ir holatlarda puls tarangligi pasayib ketadi, 
Arterial bosim oldin ko’tarilgan bo’ladi. keyinchalik pasayib ketadi.
Og`ir zaharlanish yuz berganda avvalo nafas olish keskin buziladi, 
zaharlanishning keyinchalik obturatsion aspiratsion asoratlari rivojlanishi (tilning 
orqaga ketib kolishi, bronxoreya holati paydo bo’lishi, shilimshiq suyuqliklar va 
qusuq massalarining nafas yo’llariga ketib kolishi (aspiratsiya) natijasida nafas olish 
tamoman buzilishi) kuzatiladi. Ba`zan nafas olish shovqinli, chuqur va uzoq davom 
etadigan bo’lib qoladi (stridoroz nafas). Boshqa hollarda esa CHeyn —Stokscha 
(kuchayib, asta-sekin tezlashib boradigan, nafas harakatlari siyrak va yuza bo’lib, 
keyin qisqa vaqt butunlay to’xtab turadigan, so’ngra yana kuchayib boradi 
Odatda zaharlanish yaxshilik bilan tugaydi, 8—12 soatdan so’ng zaharlangan 
odam hushiga keladi va tez orada tuzalib ketadi.
Agar komatoz holat bir sutkadan ortiq davom etsa, okibati har doim jiddiy 
bo’ladi. Og`ir holatning uzoq vaqtga cho’zilib ketishiga bir nechta zaharli moddalarni 
birdaniga ichish (alkogol+uglevodorodxlorid yoki fosfororganik moddalar), boshqa 
bir kasalliklar, boshning shikastlanishi (miyaning chayqalib, lat eyishi va boshqalar), 
miyada qon aylanishining o’tkir buzilishi va boshqalar sabab bo’lishi mumkin, Og`ir 
holatning davomiylashib ketganligini ba`zan tajribali shifokor ham aniqlay olmaydi. 
SHuning uchun zaharlanish sababini aniqlashda mutaxassis (nevropatolog, 
neyroxirurg, okulist va boshqalar) ning maslahati zarur bo’ladi.
Davosi. Alkogoldan zaharlanganda uning organizmga tarqalishini darhol 
to’xtatish uchun me`da zond bilan yuviladi. Mastlikni bartarf qilish uchun venaga 
glyukozaning gipertonik eritmasi, insulin va (500 ml 20% li glyukoza eritmasi va 20 
TB insulin), 500—1000 ml 4% li natriy bikarbonat eritmasi birga yuboriladi. 
YUrak-tomir etishmovchiligi kuzatilmasa va zaharlangan kishi hushida bo’lsa, 
jadallashtirilgan diurez o’tkazilishi kerak bo’ladi. Bunda sutkasiga 3—5 l gacha 
ishqoriy mineral tuzlar ichiriladi. Koma holati yoki aniq yuzaga chiqqan dispepsiya 
holatlari (qusish) paydo bo’lganda venaga 0,9% li natriy xlorid eritmasi yoki 5% li 
3—5 l glyukoza eritmasiga 1 g kaliy xlorid ko’shib yuborish zarur. Mushaklar 
orasiga 1 ml novurit eritmasi yuboriladi.
Arteriya bosimi pasayganda yurak-tomirlari dorilari: strofantin. kofeinning 2 
ml 10% li eritmasi, 2 ml kordiamin, vitaminlardan V;, Vb, S yuboriladi. Zaharlangan 
kishini isitish zarur. Unga choy va kofe beriladi.