Tolibi ilm bezagi 1-dars ِﻢﯿ ِﺣﱠﺮﻟا ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا ِ ﱠ� ِﻢْﺴِﺑ

 
 
“Agar shukr qilsangiz, ziyoda qilaman” (Ibrohim, 7). 
Yana tolibi ilmga noloyiq eng xunuk ishlar bilan ham tanishib 
chiqsak. Bunday ishlardan tanqid qilish, kir qidirish. Allohning fazli ila 
tolibi ilmga maqsadi hosil bo‘lishi uchun makon hozir bo‘lsa, ustozlar 
hozir bo‘lsa, sharoitlar muhayyo bo‘lsayu, undan nuqson topsa. 
Albatta, insonning ishlaridan nuqson topiladi, topaman desa, 
topilaveradi. Muhimi, odob, axloq ilm berib turibdimi, maqsadingizga 
yetadigan narsalar bormi, qolgan mayda-chuyda narsalarga tilni uzun 
qilish kerak emas. Alloh qodir qilganicha harakat qilayotganlarning 
yuziga oyoq qo‘ysa, bu tolibi ilmlik barakasini ketkizadigan, shu 
joyning barakasini ketkizadigan holat bo‘lib, aynan o‘sha shaxsning 
o‘zi ham barakasiz, xosiyatsiz shaxs ekanligini ko‘rsatadi. Ilmiy 
jamoaga nisbatan hadeb kir qidirish yaxshi emas. Masalan, 
ustozlarning shaxsiy ayblari bo‘lishi mumkin, bu berayotgan ilmida 
yoki o‘qitayotgan kitobida emas, o‘tirgan madrasasida ham ayb 
yo‘q.Lekin kir qidirsa nimdir bo‘ladi yoki “imtihonda menga yaxshi 
qaramadi, falonchiga yaxshi qaradi”, “savollarni noto‘g‘ri tuzibdi, 
bizni qiynash uchun qilibdi” degan kabi bo‘lishi mumkin yoki umuman 

---

6 
boshqacha bo‘lishi mumkin. Mana shunday kir qidirishlar eng 
barokatsizlikni olib keladi va noshkurlik bo‘lib qoladi. Mana shu 
narsalardan ehtiyot bo‘laylik, barokatsiz, xosiyatsiz shaxs bo‘lib 
qolishlikdan Alloh asrasin! Bu gaplarni aytishdan maqsad, ba’zi 
o‘quvchilar madrasani tashlab ketadi, o‘qishlarga kelmay qo‘yadi yoki
darslarga kirmay qo‘yishadi. Sababi, bu ustoz uning talabiga javob 
bermagan bo‘ladi yoki o‘sha madrasa uning talabiga javob bermagan 
bo‘ladi.Bu shukrsizlik alomati, ne’matga nonko‘rlikdir. Kamchiliklar 
astasekin tajribalar oshishi sababidan to‘ldirilib, tuzatilib boriladi. Siz 
bo‘layotgan ishlarga, darslarga hayrixohlik nazari bilan qarang.
Yaxshiliklar Allohdan kelaveradi, inshaalloh, ne’mat shukr bilan 
davomli. Biz mana shu yo‘lga kirgan ekanmiz, ilm talabida ilm izlab 
yursa, Alloh u sababli Jannatga yo‘lni oson qilib qo‘yadi. “Ilm talabida 
yursa, Alloh u sababli Jannatga yo‘lni oson qilib qo‘yadi” degandagi 
ma’no Jannatga tegishlimi Oxiratga tegishlimi? Bir kishi xolis 
Allohning yuzi uchun ilm talabida yo‘lga chiqdi. Alloh unga Jannat 
yo‘lini oson qilib qo‘yadi, demak, u Jannat haqlarni soqit qilmaydi. 
Uning ustozlik haqqiga riyo qilmaganlardan haqqini oladi. Ustoz 
ko‘rmasa, Alloh ko‘rib, kuzatib turibdi. Alloh uchun ilm olayotgan 
bo‘lsangiz, sizni ustoz ko‘rib turibdimi, ko‘rmayaptimi, holatingizni 
bilib turibdimi, bilmayaptimi, nima qizig‘i bor, sizga axir ilm kerak-
ku.Aslida, shu ilmni olasan, shu ustozda o‘qiysan, deb sizni birov 
majburladimi? Nega ustozning bilimidan foydalanishga xaris emassiz, 
ixlosingizni bir tekshirib oling, niyatingizni bir tekshirib oling. Kimki 
ilm yo‘lida yurgan ekan, faqat Allohning vajhini qasd qilsin. Maqsadi 
ilm orqasidan non topish, tirikchilik bo‘ladigan bo‘lsa, yaxshisi boshqa 
ilmlarga borsin. Kompyuter o‘rgansin, chevarlikni o‘rgansin, boshqa 
hunarlarni o‘rgansin, u uchun mana shunisi yaxshi. Gunohkor ham 
bo‘lmaydi, malomatga ham qolmaydi. Bu yo‘lni bo‘shatib qo‘ysin, 
adashib kirib qolgan bo‘ladi.Hech kim xohlamaydi, dunyoni deb 
Oxiratini kuydirishni yoki birinchilardan bo‘lib do‘zaxga otilishni. Non 
topish uchun qilinadigan muboh ishlar juda ham ko‘p, shu yo‘lga tushib 
oling. Ilmni dunyomizga vosita qilishdan qattiq ehtiyot qilishimiz 

---

7 
kerak. Hadis davomida “Farishtalar qanotlarini tolibi ilmga uning 
qilayotgan narsasidan rozi bo‘lib, Allohni tanish uchun qilayotgan 
harakatidan rozi bo‘lib, qanotlarini to‘shab turadi”, deyildi.Endi 
tasavvur qiling, ilm va uning talabida bo‘lish sizni butun dunyo bilan 
bo‘ladigan aloqangizni hosil qilayapti. Dunyoning eng sharafli 
maxluqotlari - bu fatishtalar. Tasavvur qiling farishtalar nechta, ular 
nimadan yaralgan? Farishtalar nurdan yaralgan. Qanotlari qanday? 
Yoysa, ufqni to‘ldiradi, juda ham katta. Alloh Taolo qanotlarini ikki, 
uch, to‘rt va yana bundan ham ziyoda qilib yaratgan. Jabroil 
alayhissalomning qanoti butun osmonni to‘sib qolar edi, Rosululloh 
sollallohu alayhi va sallam shu narsani ko‘rgan edilar. Endi shunday 
ulug‘, buyuk qanotlar tolibi ilm poyiga undan rozi bo‘lingan holda 
to‘shab qo‘yilgan bo‘lsa, bu ilm talabinining qanchalik ulug‘ligiga 
dalolat qilmaydimi? Nima uchun biz buni his qilmaymiz, 
anglamaymiz? Darsda o‘tirgan vaqtimizda boshqa 
narsalarga chalg‘iymiz? Buni his qilishdan, anglashdan to‘siq bo‘lib 
turgan narsani eritib, yo‘q qilib yuboradigan narsa nima, bilasizmi? 
Hadisda “Olimning obidga fazli oyning boshqa yulduzlarga fazli 
kabidir” deyildi. 
Yulduzlar obidga qiyoslanayapti, yulduz ham sharafli, oliy, go‘zal 
maxluqotlardan. Ammo, oyga qiyoslanganda, oychalik porloq va 
foydali emas. Olim oyga qiyoslandi, oy ham sharafli, oliy, go‘zal 
maxluqotlardan, yulduzdan farqi nuri ko‘proq, bizga shakli ham 
kattaroq ko‘rinadi va nurli. Olim obid bo‘lishi shart, olim odam ilmi 
yo‘q bo‘lgan odamdan farqli ekan, deb xato tushunib qolmasligimiz 
kerak. Olim yulduz bo‘lishi shart, chunki yulduz va oy bir-biriga 
mushtarak maxluq, bir-biriga yaqin. Obid o‘ziga xos fazilatlar sohibi 
bo‘lsa, olim ham o‘ziga xos fazilatlar sohibi bo‘lishi bilan birga 
boshqalarga ham fazilat kasb qilishiga yordamchi bo‘lishi bilan nurli 
oy kabi qiyos qilindi. Hadis davomida “Olimlar Payg‘ambarlarning 
merosxo‘rlaridir, Payg‘ambarlar dirham, dinorni meros qilmadilar, 
balki, ilmni qoldirdilar. Kim uni olsa, to‘liq nasiba bilan olibdi”, 
deyildi. Bu yo‘lda yuruvchilarning eng muhim narsasi qalbi, kitobi, 

---

8 
daftari, qalami emas. Qalb ichingizda turibdi, doim bor. Gohida 
kitobingiz esingizdan chiqib qolishi mumkin, daftar, qalam qolib 
ketishi mumkin, lekin qalb doim yoningizda, ichingizda turibdi. Qalb 
go‘yo shisha idish, unga ozgina narsa tegsa ham, xiralashtiradi. 
Atrofimizdagi jaxolat va fasodlar ta’siri ichimizdagi shayton orqali 
qalbga yetib turadi. Hasad, kibr, gina adovat kabilar. Qalb kasalliklari 
ilm bilan ochiladi, ko‘rinib qoladi. Qalb kasalliklari ilm olishingizdan 
oldin ham bor bo‘lishi mumkin yoki ilm ola boshlagandan paydo 
bo‘lishi ham mumkin, ilm olayotgan vaqtingizda ham paydo bo‘lishi 
mumkin. Shunday ekan, qalblarimizga nazarimiz qay darajada 
bo‘layapti? Chunki qalbimizdagi yaxshilik miqdoriga qarab Alloh 
Taolo ajr beradi, bizni yo‘naltirib, tavfiq beradi. 
Alloh subhonahu va taologa hamdu sanolar bo‘lsinki shar’iy 
ilmlarni yer yuziga keng yoyib qo‘ydi. Odamlarda ilm talab qilishga 
bo‘lgan rag‘bat va qiziqish tobora ortib bormoqda. Lekin shuni ham 
ta’kidlab o‘tish lozimki, ayrim tolibi ilmlarda ilm ortgan sayin amal 
kamayib, tolibning ziynati bo‘lmish odob axloq kamayib bormoqda. 
Tolibi ilm go‘zal xulqi va odobi bilan ziynatlanmasa, uni olgan ilmi 
foyda bermaydi balki boshqalarni ham ilmdan uzoqlashiga olib boradi. 
Bizga bu borada yeng yaxshi namuna Rasululloh solllallohu 
alayhi
vasallam va u zotning sahobalaridir.
Zero, Allloh subhonahu va taolo dedi:َ 
ﵟ
ۡدَق�ل
َناَ�
ۡمُ�َل
يِ�
ِلوُسَر
ِ ��ٱ
ٌةَوۡس
ُ
أ
ٞةَن َسَح
نَمِّل
َناَ�
ْاوُجۡرَي
َ ��ٱ
َمۡوَ�
ۡ
�ٱَو
َرِخ�ٱ