Toʻplam muallifi haqida ma’lumot

Nazorat uchun savollar:
1.Yozuv kishilarning o‘zaro fikr almashishi va bilimlarni egallashning qudratli vositasi
ekanligi haqida tushuncha bering.
2.Yozma harflar xususiyatlari nimalardan iborat?
3.O‘qituvchining namunaviy yozuvi nimaga xizmat qiladi?
Mavzu:№ 37 O‘zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarini o‘rganish.
Reja:

1. 
   Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarini tasdiqlash haqida.
   
2. 
   Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari.
   
3. 
   Davlat talablarining soha va kichik sohalarini o‘rganish.
   

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018-yil 3-iyulda 3032 ro‘yxat raqamidan o‘tkazilgandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish tog‘risida”gi qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-27o7-son “2017- 2021yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq tasdiqlangan.
Mazkur O‘zbekiston Respublikasining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablariO‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tog‘risida”gi qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29- dekabrdagi PQ-27o7-son “2017-2021yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-noyabrdagi 929-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi to‘g‘risida”gi nizomni hamda maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislarini qayta tayorlash va ularning malakasini oshirish instituti ustavini tasdiqlash haqida”gi qaroriga asosan ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlantirish, ta’lim tarbiya berish, maktab ta’limiga tayyorlash buyicha davlat talablarini belgilaydi.
Davlat talablari O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilik shakli va idoraviy tasarrufidan qat’iy nazar, quyidagi ta’lim muassasalariga qo‘llaniladi: davlat maktabgacha ta’lim muassasalari; nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari;
maktabgacha yoshdagi guruhlari mavjud bo‘lgan ” Mehribonlik” uylari Davlat talablarining vazivalari quyidagilar hisoblanadi:
maktabgacha yoshdagi bolalaming rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;
milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta’lim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish; ta’lim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash.Talablar tizimi 5 ta asosy rivojlanish sohasidan iborat, har biri o‘z ornida kichik sohalarga bo‘lingan. Har bir kichik rivojlanish sohasi bo‘yicha kutilayotgan ko‘rsatkichlar, yani bola o‘z yoshida nimalarni uddalay olishi kerakligi belgilangan.Kichik rivojlanish sohalari yirik motorika mayda motorika sensomotorika sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik “ men” konsepsiyasi xissiyotlar va ularni boshqarish ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot
2.Nutq, muloqot,o‘qish nutq va til.
va yozish malakalari o‘qish malakalari qo‘l barmoqlari mayda motorikasi
3.Bilish jarayonining intellektual-anglash malakalari rivojlanishi elementar matematik malakalar tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyat 5.Ijodiy rivojlanish dunyoni badiiy tasavvur etish badiiy-ijodiy qobiliyatlar
Mavzu yuzasidan savollar:

1. 
   Davlat talablari qanday ta’lim muassasalariga qo‘llaniladi?
   
2. 
   Davlat talablarida qanday asosiy tushunchalardan foydalaniladi?
   
3. 
   Davlat talablarining vazifalari qaysilar?
   
4. 
   Davlat talablari qanday tamoyillar asosida tadbiq etiladi?
   
5. 
   Davlat talablari bolaning qanday rivojlanish sohalari bo‘yicha belgilanadi?
   

Foydalanilgan adbiyotlar royxati:

1. 
   “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi. Toshkent. O‘zRMTV 2018 yil
   

2.“O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” Toshkent. O‘zRMTV 2018 yil.
Internet manbalari.

1. 
   www. adabiyot.zn.uz.
   
2. 
   http://www.ziyonet.uz.
   
3. 
   http://referat.arxiv.uz
   

Mavzu: №38. Ilk qadam o‘quv dasturini o‘rganish.
Reja:
1.Umumiy qoidalar.
2.MTM ta’lim jarayonining maqsad va tamoyillari.
3.Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’limiga kompetensiyaviy yondashuv. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat.
4.Rivojlantiruvchi muhitni tashkil etish.
Maktabgacha ta’lim muassasasining davlat o‘quv dasturi (quyida: «MTM davlat o‘quv dasturi») O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshidagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan me’yoriy-huquqiy hujjat bo‘lib, unda maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g‘oyalari ifodalangan, shuningdek, bolaning ta’limning keyingi bosqichiga o‘tishidagi asosiy kompetensiyalari belgilangan.
Davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim muassasalarida qo‘llash uchun majburiy: davlat maktabgacha ta’lim muassasalari;
maktabgacha ta’lim sohasida xizmat ko‘rsatuvchi nodavlat muassasalari; maktabgacha guruhlarga ega bo‘lgan «Mehribonlik» bolalar uylari;
maktabgacha va boshlang‘ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlari.
Davlat o‘quv dasturi variativ o‘quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi.
Ta’lim muassasalari Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan variativ o‘quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega.
Ta’lim muassasasi Davlat o‘quv dasturi asosida o‘zining MTM ishchi o‘quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o‘quv dasturi muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadi1.
MTMning maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:
bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga oid Davlat talablari asosida hamda Davlat o‘quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart- sharoitlaryaratish;
maktabgachayoshdagibolalarningo‘ quv-
tarbiyaviyfaoliyatinitashkilqilishvaamalgaoshirish;
bolalarningilkrivojlanishimasalalaridaota-
onalarvajamiyatgategishlibilimlarberishni tashkil etish va amalga oshirish;
bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o‘zaro O‘quv-
tarbiyaviyjarayonning‘aqsadibolalardaumumiykompetensiyalarvarivojlanishsohal
arikompetensiyalarinishakllantirishuchuntegishlisharoitlaryaratishdaniboratdir.
MTMta’limjarayoniningtamoyillariquyidagilardaniborat:
bolahuquqlari, o‘zigaxosrivojlanishxususiyatvasalohiyatlarinihisobgaolish;
ta’limjarayonidabarchaturdagirivojlanishsohalariningo‘ zarobog‘ liqligi;
bolasalomatliginiasrashvamustahkamlash, uningehtiyojlari, shujumladan,
uningharakatlanishehtiyojlariniqondirish;
bolaningijodiyqobiliyatlariniqo‘llab-quvvatlash;
o‘yinorqalita’ limberishvarivoj lantirish;
bolaningrivojlanishivaijtimoiy moslashishiuchunqulaymuhityaratish; bolauchunxavfsizmuhitnita’minlash;
MTMningoila, mahallavamaktabbilanhamkorligi;
Milliymadaniyan’analarqadriyatinioshirishvaboshqamillatlarmadaniyatigahurmat, boshqamillatlarmadaniyatiningo‘zigaxosxususiyatlarinihisobgaolish; Bolaning‘aktabgachata’limmuassasasidagirivojlanishiniqo‘llab - quvvatlashjamoaviyishhisoblanadivauningamalgaoshirilishiuchunmaktabgachata’li m muassasasi rahbari javobgar bo‘ladi.
Maktabgachayoshdagibolalargata’limberishdakompetensiyaviyyondashuvo‘ sibbor ayotganbolashaxsinihayotgatayyorlash, undahayotiymuhimmasalalarnihalqilishuchunzarurbo‘ lgan,axloqiyme’yorvaqadriyatlarnio‘zlashtirish, boshqainsonlarbilanmuloqot qilish, «Men» obraziniqurishbilanbog‘liqbo‘lganfaoliyatusullarishakllantirishgatayyorgarlikniko‘zdatutadi.
Boshlang‘ichmuhimkompetensiyalarbolaningfaoliyatvaaxloqsub’ektisifatidagiyaxl it rivojlanishini talab etadi.
Kompetensiyabolaningbilim, ko‘nikma,
malakavaqadriyatlarimajmuidir.Boshlang‘ichkompetensiyalar, rivoj lanishsohasidanqat’inazar, bolashaxsishakllanishiuchunasosbo‘libxizmatqiladi.
Kommunikativ kompetensiya -
muloqotvositalaridanturlivaziyatlardafoydalanabilishko‘ nikmasi.
O‘yin kompetensiyasi - bolaningo‘yinjarayonivauni tashkil qilishdatajriba, bilimvako‘ nikmalardanij odiyfoydalanishi. O‘ quv- tarbiyaviyfaoliyatuchunasoshisoblanadi.
Ijtimoiykompetensiya - hayotiyvaziyatlardakattalarvatengdoshlari bilanmuloqotda axloq qoidalarivame’yorlarigarioyaqilganholdao‘zinitutishmahorati.
Bilish kompetensiyasi - atrofdagiolamniongliravishdaidrokqilishvaolinganbilim, ko‘nikma,
malakavaqadriyatlardano‘quvvaamaliyvazifalarnihalqilishuchunfoydalanish.
Bolaning‘ompetensiyalaribolarivojiningquyidagisohalaridabelgilanadi:
jismoniyrivojlanishvasog‘lomturmushtarziningsha kllanishi;
ijtimoiy-hissiyrivojlanish;
nutq, muloqot, o‘qishvayozishmalakalari;
bilishjarayoniningrivoj lanishi;
ijodiyrivojlanish.
«Jismoniyrivojlanishvasog‘lomturmushtarziningshakllanishi» sohasidagio‘quv- tarbiyaviyfaoliyatyakunlanganidanso‘ng6-7 yoshlibola:
o‘ zimkoniyatlarivayoshibilanbog‘ liqjismoniyrivoj lanishme ’ yorlarigamosravishdaj i smoniyfaollikko‘ rsatadi;
turliharakatchanlikfaolliginiuyg‘unravishdavamaqsadli bajarishnibiladi; turlihayotiyvao‘ quvvaziyatlaridamaydamotorikako‘ nikmalaridanfoydalanadi; o‘zharakatlarinihissiyotvasezgiorganlariyordamidaboshqaradi; shaxsiygigienamalakalariniqo‘ llaydi; sog‘lomturmushtarzivaovqatlanishasoslarinibiladi; xavfsizhayotiyfaoliyatasoslariqoidalarigarioyaqiladi.
«Ijtimoiy-emotsionarivoj lanish» sohasidagio‘ quv-tarbiyaviyfaoliyatyakuniga yetganidanso‘ng 6-7 yoshlibola:
o‘z
«Men»ivaboshqainsonlarninghayotiyfaoliyatmuhitidagirolito‘g‘risidatasavvurgaeg
abo‘ladi;
o‘zhissiyotlariniboshqaradivaularnivaziyatgamosravishda ifodalaydi; o‘zgalarninghissiyotlarinifarqlaydivaulargamosravishdajavobberadi; kattalarvatengdoshlari bilanvaziyatgamosravishdamuloqotqiladi; murakkabvaziyatlardankonstruktivchiqishyo‘ llarinitopadi.
«Nutq, muloqot, o‘qishvayozishmalakalari» sohasidagio‘quv-
tarbiyaviyfaoliyatyakuniga yetganidanso‘ng 6-7 yoshlibola: nutqnieshitadivatushunadi;
o‘ znutqidato‘ g‘ ritalaffuz, qulaygrammatikshakllarvaxilma-
xilgapkonstruksiyalaridanfoydalanadi;
ikkinchitilnio‘ rganishgaqiziqishnamoyonqiladi;
ikkinchitilniegallashbo‘yichadastlabkibilimlariniko‘rsatadi;
badiiyadabiyotasarlarigaqiziqishnamoyonqiladi;
so‘ zninglug‘ aviy, bo‘g‘ inlivafonetiktuzilishito‘ g‘risidatasavvurgaegabo‘ ladi; turlima’noshakllarinimustaqilravishdatuzishvaso‘ zlabberishnibiladi; yozishningdastlabkimalakalarivavositalaridanfoydalanishnibiladi. Bilishjarayoniningrivoj lanishisohasidagio‘ quv-tarbiyaviyfaoliyatyakuniga yetganidanso‘ng 6-7 yoshlibola: bilim olishgafaol qiziqishninamoyonetadi;
o‘quvvahayotiyfaoliyatuchunaxborotnimustaqilravishdatopad ivaundanfoydalanadi; predmetlar,
voqealarvako‘rinishlaro‘rtasidagioddiyaloqalarnitushunadivaularniyaxlitbirbutunli
ksifatidaidrokqiladi;
raqamlar, hisob-kitobnibiladivaularnihayotdaqo‘ llaydi; makon, shaklvavaqtgamosravishdaishtutadi; elementar matematikhisoblashlarniamalgaoshiradi;
atrof-muhitdagivoqea-hodisalarvako‘rinishlarnikuzatadihamdatadqiqqiladi; atrof-muhitganisbatanehtiyotkoronavag‘amxo‘rmunosabatninamoyonetadi. «Ijodkorlik»sohasidagio‘quv-tarbiyaviyfaoliyat yakuniga yetganidanso‘ng 6-7 yoshlibola:
san’atvamadaniyatgaqiziqishnamoyonqiladi;
milliyan’analarniqadrlaydivaularnikundalikhayotningbirqismisifatidaidroketadi; san’atning‘uayyanturiniafzalko‘rishinimustaqilravishdaifodalaydi; olinganbilimvako‘ nikmalardanturlihayotiyvaziyatlardao‘ z ij odiyrejalarinituzishvatatbiqqilishuchunfoydalanadi; insonningdunyonio‘zgartirishdagiyaratuvchanlikrolinitushunadi.
O‘quv-tarbiyaviy faoliyat «O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari» asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi o‘quv va tarbiyaviy faoliyatni o‘quv yillari bo‘yicha tashkil qiladi. O‘quv yili 2 sentyabrda boshlanadi va 31 maygacha davom etadi.1 iyundan 31 avgustgacha MTMda yozgi sog‘lomlashtirish davri tashkil etiladi.
O‘quv-
tarbiyaviyfaoliyatguruhning‘undalikishtartibigatayanadivaundapedagogtomonidan rejalashtirilgankundalikharakatlar, bolalaro‘ yinlari, bo‘ shvaqtvao‘ quv- tarbiyaviyfaoliyatturlarinavbatma-navbatamalgaoshiriladi2.
O‘ quv-tarbiyaviyfaoliyatta’ limvaijtimoiyhtiyoj lar (salomatlik,
ovqatlanishvaxavfsizlik)niqondirishmaqsadidabolaningyoshivaindividualrivojigaas oslanuvchio‘ quvrejasigamuvofiqolibboriladi. O‘ quv- tarbiyaviyfaoliyatbolahayotivauningatrofidagimuhitdankelibchiquvchiyagonabirbu tunmavzugabirlashtiriladi3.
O‘ quv-tarbiyaviyfaoliyatnirejalashtirishta’ limsharoitlarigabog‘ liqholdaintegratsiya, xilma-xillikvamoslashuvchanliktamoyillaridantarkibtopadi.
O‘ quv-tarbiyaviyfaoliyatdaquyidagirejalashtirishturlarimavj ud:
yillikmavzuviy;
haftalik.
Mazkur dastur bola rivojiga individual yondashuv, uning shaxsini hurmat qilish, uning manfaatlari ehtiyojlari va rivojlanish darajasini hisobga olish, hissiy qulaylik borasida g‘amxo‘rlik qilish, erkin ijodiy o‘z-o‘zini ko‘rsatishi uchun sharoitlar yaratishga intilishni ko‘zda tutadi. Shu sababli, rejalashtirish bilan bir qatorda, bola rivojlanishini kuzatib borish pedagog faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagog bolani va uning o‘zini tutishi sabablarini yaxshiroq tushunish, bola rivojini, uning ichki dunyosini ko‘rish, qo‘llab-quvvatlash, rivojlanish yo‘llarini belgilash, ehtiyoj va manfaatlarini aniqlash uchun bola hayotini sistematik kuzatib boradi. Pedagogik kuzatuvlar asosida ta’lim faoliyatini rejalashtirish ishlab chiqiladi va takomillashtirib boriladi. Bolaning individual rivojlanishini kuzatish uchun O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalar rivojlanishiga oid Davlat talablarida aks ettirilgan sohalar va soha ostilari hamda kutilayotgan natijalar olingan (malaka va ko‘nikmalar). Maktabgachata’ limmuassasasidarivoj lantiruvchimuhitnitashkiletishdabolalarningo‘ zigaxosbelgilargaegabo‘lganyoshgadoir
xususiyatlarivaehtiyojlarinihisobgaolishmuhimahmiyatkasb etadi.
Rivoj lantiruvchimuhitmazmuni:

• 
  maktabgachata’ limmuassasasining‘o‘rgazmali-rivoj lantiruvchi muhiti mazmunimadaniy-tarixiyqadriyatlar: milliyvamintaqaviyan’ analar; tabiat, iqlimdankelibchiquvchixususiyatlargamosbo‘lishilozim;
  
• 
  muhitmazmunibirlamchidunyoqarashasoslarinishakllantirish,
  

bolaning‘uvaffaqiyatliijtimoiy moslashuvigayordamberishilozim.
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:
Ilk qadam o‘quv dasturining mazmunini aytib bering.
MTM ta’lim jarayonining maqsad va tamoyillari nimalardan iborat?
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’limiga kompetensiyaviy yondashuv turlarini aytib bering.
O‘quv-tarbiyaviy faoliyat deganda nimalarni tushinasiz?.
Rivojlantiruvchi muhitni tashkil etish qanday amalga oshiriladi?
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

6. 
   Nutq o‘stirish (Bolalar bog‘chalari uchun she’r va topishmoqlar to‘plami) -Tosh. 2.O‘. Otavaliyeva . Bola tarbiyasida bog‘cha va oila hamkorligi. T. O‘qituvchi. 1994.
   

2. 
   L.R.Mo‘minova. Maktabgacha yoshdagi bolalarni savodga o‘rgatish dasturi. T. 1996.
   
3. 
   “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi. Toshkent. O‘zRMTV 2018 yil
   
4. 
   “O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” Toshkent. O‘zRMTV 2018 yil.
   
5. 
   Q. Shodiyeva. Nutq o‘stirish uslubiyoti.T. O‘qituvchi.
   
6. 
   Babayeva D.R. Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi.(Darslik). - Т.: «Barkamol fayz media», 2018
   

Internet manbalari.

1. 
   www. adabiyot.zn.uz.
   
2. 
   http://www.ziyonet.uz.
   
3. 
   http://referat.arxiv.uz