Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Rag‘batlantiruvchi normalar – huquqiy munosabatlar subyektlari 
davlat va jamiyat manfaatiga foyda keltiradigan xatti-harakat variantlari uchun 
rag‘bat, imtiyoz belgilovchi normalar. Bunda o‘zining yuridik va ijtimoiy bur-
chiga vijdonan, sidqidildan yondashgan va yaxshi natijalarga erishgan shaxs-
lar uchun rag‘batlantirish choralari belgilanadi. Rag‘batlantiruvchi normalar 
kishilarni yuqori samara bilan mehnat qilish, ijodiy va ijtimoiy faollikka un-
dovchi qoidalardir (masalan, Davlat mukofotlari to‘g‘risidagi qonun, ilg‘orlarni 
taqdirlash qoidalari va hokazo).
Tavsiya etuvchi normalar – xatti-harakat va xulq-atvorning eng 
maqsadga muvofiq, davlat nuqtayi nazaridan e’tiborli bo‘lgan variantini belgi-
laydi. Tavsiya etuvchi normalar, odatda, nodavlat jamoat tashkilotlari, hissador-
lik jamiyatlari, davlat korxonalari va ilmiy muassasalarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Bozor iqtisodiyoti munosabatlari rivojlanib borgani sayin davlat xo‘jalik va 
hissadorlik uyushmalarining ishlariga kamroq aralashib, ularga beradigan huquqiy 
tavsiyalarining salmog‘i ham kamayib boradi. Avval imperativ xususiyatga 
ega bo‘lgan ko‘plab normalar tobora tavsiyaviy mazmun kasb etadi. Masalan, 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Qishloq xo‘jaligida ijara 
munosabatlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 2003-yil 
5-noyabrdagi 486-sonli qaror. Unda hukumat shu sohadagi munosabatlarning 
davlat nuqtayi nazaridan maqbul variantlarda tashkil etilishidan manfaatdor 
subyekt sifatida shirkat xo‘jaligining namunaviy ustavi, shirkat xo‘jaligi to-
monidan yer uchastkasini uzoq muddatli ijaraga olishning namunaviy shartno-
masi kabilarni tegishli shaxslar uchun tavsiya sifatida ilova qilib o‘tgan.
Bulardan tashqari, huquq normalarini boshqa qator mezonlar asosida 
tasniflash mumkin. Bunda, eng avvalo, huquq normalari huquq tarmoqlari 
bo‘yicha bo‘linadi va bunday guruhlash huquq normalarini bir tizimga keltirish 
va zarur hollarda kodifikatsiya qilish uchun muhimdir. Huquqiy tizimdagi o‘rni 
va ahamiyati bo‘yicha huquq normalarini ta’sis etuvchi, qo‘riqlovchi, deklarativ, 
definitiv, kollizion va ta’minlovchi normalarga bo‘lish mumkin.
1 
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi / Rasmiy nashr. Toshkent «Аdolat». 2015-y.

---