Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

a) huquqiy munosabat – ijtimoiy tusdagi munosabat, ya’ni insonlar 
o‘rtasidagi munosabat bo‘lib, bu ularning faoliyati, xulq-atvori bilan bevosita 
bog‘liqdir. Masalan, mulkdor buyumga nisbatan ma’lum huquqlarga ega. Bi-
roq, bu huquqlar kundalik hayotda amalga oshishi uchun mulkdor mazkur 
buyum ustidan boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishi lozim. Xususan, 
mulkdor shaxs buyumni boshqa kishiga sotishi, o‘zining mulkdan foydalanish 
huquqini birovga o‘tkazishi, mulkni hadya qilishi, ijaraga berishi mumkin. Ayni 
paytda, ulardan o‘zining mulk huquqiga rioya etishlarini talab qila oladi. 
Huquqiy munosabat har qanday ijtimoiy munosabat kabi insonlarning 
ongli faoliyati natijasidir. Odatda, huquqiy aloqalar kishilarning ongli va oqilona 
faoliyati natijasi hisoblanadi. Huquqiy munosabat ijtimoiy munosabatning max-
sus ko‘rinishi sifatida rang-barang, hayotning butun borlig‘i va boyligi bilan 
uzviy bog‘liq hamda mazmunan u bilan belgilanadi. Har qanday ustqurma 
hodisa kabi huquqiy munosabatlar ham moddiy (iqtisodiy) munosabatlarga 
tayanadi. Bu fikrga yana shuni qo‘shimcha qilish mumkin: huquqiy muno-
sabatlar, nafaqat, iqtisodiy munosabatlarga, balki hayotda huquqning mavjud 
bo‘lishini taqozo etadigan barcha holatlarga (omillarga) ham tayanadi.
1 
Явич Л.С. Право и общественные отношения. – М., 1987. – 11–23-betlar.
2 
Обшая теория права. Под ред. В.К. Бабаева. – Н. Новгород, 1993. – 405–407-betlar.
3 
Гревцев Ю.И. Правовые отношения и осуществление права. – Л., 1987. – 29–42-betlar.
4 
Qаrаng: Лазарев В.В., Липень С.В. Теория государства и права. – М., 1998. – 290–291-betlar.

---

294
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
Huquqiy munosabatlarni ta’riflaganda hamisha e’tibor beriladigan muhim 
sifatlardan biri ularning 
mafkuraviy tabiatidir. Mafkuraviylikni sobiq totali-
tar tuzumdagi sinfiylik bilan aralashtirib yubormaslik lozim. O‘z mohiyatiga 
ko‘ra, mafkura ijtimoiy-siyosiy hayotga oid turli qarashlar, fikrlar va nazari-
yalar tizimidir. Masalan, erkin bozor va tadbirkorlik munosabatlariga o‘tish 
g‘oyasi, falsafasi, mafkuradir; davlat va jamiyatning dinga munosabati ifodasi 
ham mafkura; aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish 
ham davlat va jamiyatning mafkurasi va hokazo. Shuningdek, huquq va unga 
mos huquqiy munosabatlar moddiy hayot va moddiy munosabatlarning shakli 
sifatida hamisha mafkuraviy hodisalar bo‘lib qolaveradi. Mafkuraviylikning 
yana bir xususiyati shundaki, huquqiy munosabatlar, avvalambor, kishilar ongi 
orqali o‘tib (huquqiy ong sifatida mavjud bo‘lib), so‘ng real voqelikka aylanadi.