Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

huquqiy munosabat – huquqiy normalarning kishilar 
xatti-harakati, xulq-atvoriga ta’sir etishi oqibatida vujudga keladigan, davlat 
tomonidan qo‘riqlanadigan hamda uning ishtirokchilarida subyektiv huquq va 
yuridik majburiyatlar mavjudligi bilan tavsiflanadigan ijtimoiy munosabatlar-
dir. Jamiyat hayotida yuzaga keladigan huquqiy munosabatlar nihoyatda turli-
tumandir. Ularni bir qancha mezonlar asosida tasniflash mumkin. Huquqiy 
munosabatlarni quyidagi mezonlar asosida guruhlash, turlarga ajratish, ya’ni 
tasniflash maqsadga muvofiq:
Huquq sohalariga ko‘ra, ya’ni huquq normalarining muayyan huquq 
sohasiga tegishliligiga qarab huquqiy munosabatlar quyidagi turlarga bo‘linadi: 

---

296
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
davlat-huquqiy (konstitutsiyaviy) munosabatlar; fuqaroviy-huquqiy munosabat-
lar; jinoiy-huquqiy munosabatlar; mehnat-huquqiy munosabatlari; moliyaviy-
huquqiy munosabatlar va hokazo. Shuningdek, mazkur tasniflash doirasida 
moddiy va protsessual huquqiy munosabatlar; xususiy-huquqiy hamda omma-
viy-huquqiy munosabatlar haqida gapirish lozim.
Huquqiy munosabatlar o‘z mazmuniga ko‘ra, tartibga soluvchi 
(regulyativ) va qo‘riqlovchi (negativ) turlarga ajratiladi. Bu yerda tasniflash 
mezoni – huquqning dinamik va statik, ya’ni tartibga soluvchi funksiyalaridir. 
Tartibga soluvchi huquqiy munosabatlar huquq subyektlarining mo‘tadil xulq-
atvori, ya’ni huquqqa muvofiq xatti-harakatlari natijasida yuzaga keladigan 
munosabatlardir. Qo‘riqlovchi huquqiy munosabatlar – huquqbuzarlik sodir 
etish va buning uchun jazo tarzida davlat majburlov chorasini qo‘llash zaruriyati 
asosida kelib chiqadigan munosabatlardir.
Huquqiy munosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari