Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Qonuniylik kafolatlari deganda huquqlardan foydalanish va yuridik 
majburiyatni amalga oshirishga imkon beruvchi ijtimoiy taraqqiyotning obyek-
tiv shart-sharoitlari va davlat hamda fuqarolik jamiyati institutlari tomonidan 
maxsus ishlab chiqilgan turli-tuman usul va vositalar tushuniladi. Qonuniy-
likni kafolatlash jamiyatda qabul qilingan qonunlarni ijtimoiy hayotga tat-
biq etishning garovi hisoblanib, davlat ularni qo‘riqlash va mustahkamlashni 
ta’minlovchi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, yuridik, ma’naviy va boshqa omillarga 
tayanadi. Agar qonunlar davlat tomonidan kafolatlanmasa, u ijtimoiy munosa-
batlarni tartibga solishda yuridik ahamiyatga ega bo‘lmaydi.

---

436
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
Qonuniylikni amalga oshirishning 
iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, ijti-
moiy, jamoatchilik, huquqiy kabi kafolatlari mavjud.
Iqtisodiy kafolatlar – jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, samarali 
soliq tizimi, yuqori darajadagi ishlab chiqarish, moddiy ne’matlarning adolatli 
taqsimoti tizimining mavjudligi, iqtisodiyotning mustahkam huquqiy bazasi 
yaratilganligi bilan belgilanadi. Shuningdek, qonuniylikning iqtisodiy kafolati 
xilma-xil mulk shakllarining mavjudligi, monopoliyaning cheklanganligi, ijti-
moiy inqirozning yo‘qligi, fuqarolarning yuqori darajada ijtimoiy va moddiy 
ta’minlanganligi bilan ham tavsiflanadi. 
Jamiyatda qabul qilingan har bir qonun o‘zining iqtisodiy negiziga 
ega bo‘lishi lozim, chunki huquqiy normalarning amaliyotga tatbiq etilishi 
uchun muayyan sarf-xarajatlar talab qilinadi. Agar qonun qabul qilinsa-yu, 
lekin u iqtisodiy jihatdan ta’minlanmasa, amaliyotga tatbiq etila olmaydi. 
Ayonki, qonun normalarini amalga oshirish bevosita iqtisodiy manbalarga 
tayanadi.
Siyosiy kafolatlar – davlat va uning faoliyatini yuqori darajada tashkil 
qilinganligi, hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipining joriy etilganligi, davlat or-
ganlarining Konstitutsiya asosida tuzilganligi, demokratik siyosiy tartibning 
mavjudligi va boshqalarda namoyon bo‘ladi. Siyosiy kafolatlar mazmunini de-
mokratiyaning mustahkamlanishi, davlat va jamiyat qurilishi, oshkoralik tar-
zida jamoatchilik tomonidan ma’muriy organlar faoliyatini nazorat qilishning 
kengayishi, adolatli siyosiy tizimning shakllanishi va rivojlanishiga erishish 
tashkil etadi. Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan siyosiy normalarni amalga 
oshirish uchun fuqarolarning erkin fikrlashiga sharoit yaratilishi, shuningdek, 
ommaviy axborot vositalariga nisbatan senzuraning bekor qilinishi kabi talab-
lar qo‘yiladi va ular bajarilishi lozim.
Mafkuraviy kafolatlar – jamiyatda hurfikrlilik, so‘z va fikr, ma’naviy 
rivojlanish erkinligi, diniy bag‘rikenglikning amal qilishi va insonlarning yuqo-
ri ma’naviyatga egaligida namoyon bo‘ladi. Aholi qonunlarni muqaddas bilib, 
uni hurmat qilishi hamda unga so‘zsiz bo‘ysunishiga huquqiy savodxonlik va 
huquqiy tarbiyani yo‘lga qo‘yish, ommaning huquqiy ongi va madaniyatini 
yuksaltirish orqali erishish mumkin.
Ijtimoiy kafolatlar – bunda qonunlar qabul qilishda aholining ijtimoiy 
himoyaga muhtoj qatlamlarining manfaatlari ustuvor inobatga olinishi lozim. 
Zero, davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar oldida mamlakat barcha 
fuqarolari teng bo‘lib, qonun talablarini jamiyatning barcha a’zolari birday 
qabul qilishi shart. Shu bois qonun qabul qilish jarayonida uning norma-
larida jamiyatning barcha ijtimoiy qatlamlari manfaatlarining inobatga olini-
shi qonuniylikka erishishning garovidir. Shuningdek, qonuniylikka erishishda 

---