Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

491
XXIV bob.
 Fuqarolik jamiyati 
va huquqiy davlat
Davlat va fuqarolik 
jamiyati
3-§.
Yuqorida keltirilgan tasnif umumiy bo‘lib, u eng asosiy tarkibiy tuzil-
malarni ifodalaydi. Аlbatta, fuqarolik jamiyati o‘zining rang-barangligi, turli-
tumanligi bilan tavsiflanadi. Unda turfa ko‘rinishdagi ma’rifiy, madaniy va 
boshqa mazmundagi tashkilotlar faoliyat ko‘rsatishi mumkin.
 
Davlat – har qanday jamiyatda siyo-
siy hokimiyatning eng muhim institutidir. 
Davlat jamiyatning umumiy ishlarini boshqa-
ruvchi alohida organ sifatida faoliyat yuritadi. Davlat – jamiyatning siyosiy 
tashkilotlari tizimida muhim, ammo yakka-yu yagona bo‘g‘in emas: ushbu 
tizimga partiyalar va boshqa tashkilotlar ham kiradi. Biroq, jamiyat miqyosida 
faqat davlat suveren hokimiyatga ega bo‘ladi. Davlat hokimiyatining ustun-
ligi muayyan tarzda uning universalligi (davlat hokimiyatining yurisdiksiyasi 
mamlakatning butun hududi, barcha aholisi va jamoat tashkilotlariga nisbatan 
tatbiq etiladi), vakolatlarida (davlat hokimiyati unga da’vo qiluvchi boshqa har 
qanday g‘ayri konstitutsiyaviy va muvoziy tuzilmalarni bekor qilishi mumkin), 
shuningdek, boshqa ta’sir ko‘rsatish vositalarining mavjudligida (masalan, qo-
nunchilik, odil sudlov) ifodalanadi. 
Fuqarolik jamiyatining izchil shakllanishi, shaxs va davlat o‘zaro muno-
sabatlarining madaniylashuvi jamiyatdagi munosabatlarni uyg‘unlashtirishni 
taqozo etadi. Siyosiy munosabatlar sohasida davlat haqli ravishda yetakchi 
o‘rin egallaydi, bunda u fuqarolik jamiyatiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni uning faoli-
yati jamiyat manfaatlariga taalluqli har qanday umumiy ishlarni bajarishi bilan 
belgilanadi. 
Fuqarolik jamiyati odamlarning ijtimoiy va shaxsiy manfaat hamda 
huquqlarini ifodalash va himoya qilishga safarbar etilgan ixtiyoriy uyushma-
lari (jamoat birlashmalari, partiyalar, kasaba uyushmalari, shirkatlar, diniy 
tashkilotlar va hokazo) timsolida davlat bilan alohida siyosiy munosabatlarga 
kirishadi. Fuqarolik jamiyatining rivojlanish darajasi qancha yuqori bo‘lsa, dav-
latning demokratik faoliyati uchun asoslar shuncha ko‘p bo‘ladi. Va aksincha, 
fuqarolik jamiyati yaxshi rivojlanmagan bo‘lsa, avtoritar va totalitar hokimiyat 
tuzumlari mavjudligi uchun asoslar ko‘proq bo‘ladi. Fuqarolik jamiyatining 
rivojlanish darajasi aholi qatlamlarining qamrab olinganlik darajasi bilan emas, 
balki bu jamiyatda tan olinadigan shaxs erkinligining ta’minlanishi holati bilan 
belgilanadi. 
Fuqarolik jamiyatida davlat barcha mulkdorlarning huquqiy jihatdan teng 
himoya qilinishini ta’minlaydi, xususiy mulkni daxlsiz deb e’lon qiladi, ijtimoiy 
zarurat tufayli mulk olib qo‘yilgan holda unga tovon to‘lanishi kafolatlanadi. 

---