Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

91
IV bob.
 Davlatning
shakllari
va «kuchli prezident» mavjudligi bilan boshqaruvning boshqa shakllaridan ke-
skin farq qilib, prezident va parlament vakolatlari o‘rtasidagi muvozanatning 
mavjudligida namoyon bo‘ladi. 
Prezident umumxalq ovoz berish yo‘li bilan saylanadi. U keng vakolat-
larga ega bo‘lsa-da, lekin hukumat boshlig‘i bo‘lmaydi. Prezidentlik lavozimi 
bilan bir qatorda, keng vakolatlarga ega bo‘lgan Bosh vazir mansabi nazarda 
tutiladi. Hukumatni tuzishda prezident ham, parlament ham faol ishtirok etadi. 
Hukumat ham parlament oldida (ishonchsizlik votumi), ham prezident oldida 
mas’uldir.
Aralash respublika shakliga hozir Fransiya va Armaniston davlatlaridagi 
mavjud boshqaruv shaklini misol sifatida ko‘rsatish mumkin.
Davlat hokimiyatini hududiy nuqtayi 
nazardan tashkil etish va amalga oshirish – 
murakkab, ko‘p tarkibli hodisa bo‘lib, unda 
davlat tuzilishining muayyan tartibi, davlatning alohida tarkibiy qismlari 
o‘rtasidagi bog‘lanish va o‘zaro aloqadorlik munosabatlari nazarda tutiladi. 
Bu milliy-davlat qurilishi, ma’muriy-hududiy tuzilish, iqtisodiy va maxsus 
hududlarga ajratishni ham qamrab oladi. 
Davlatning tuzilish shakli deganda, muayyan davlatning siyosiy, 
ma’muriy, hududiy tuzilishi va uning oliy organlari bilan mahalliy organlari 
o‘rtasidagi aloqalar e’tirof etiladi. Davlatning tuzilish shakli ikkiga bo‘linadi: 
oddiy (unitar) va murakkab (federativ va konfederativ).
Oddiy (unitar) davlat tuzilishida mamlakat ma’muriy-hududiy qismlar-
ga (viloyatlar, shtatlar, okruglar, grafliklar, tumanlarga) bo‘linib, u yagona oliy 
organ, yagona boshqaruv organlari tizimiga, faqat bitta umumdavlat 
konstitutsiyasiga, yagona fuqarolikka, muayyan yaxlit hudud, davlat chega-
rasi, yagona armiya, yagona pul birligi va qonunchilik tizimiga ega bo‘ladi. 
Bunda har bir ma’muriy-hududiy birlik davlat tuzilmasi maqomiga ega bo‘ladi. 
Unitar davlatlar (lotincha «unitas» so‘zidan olingan bo‘lib – «yagona», «bir 
butun» degan ma’noni anglatadi) oddiy tuzilishga ega yaxlit davlat bo‘lib, to‘la 
siyosiy birlik ekanligi bilan farqlanib turadi.
Unitar davlatlar hududida boshqa mustaqil davlatlar, mamlakat tarkibida 
davlat belgilariga ega alohida hududiy tuzilmalar, ya’ni, «davlat ichidagi dav-
latlar» bo‘lmaydi. Unitar davlatlar tarkibidagi ma’muriy-hududiy bo‘linmalar 
faqat mahalliy masalalarni hal etish huquqiga ega, markaziy yagona davlat 
hokimiyati mamlakatning butun hududiga o‘z ta’sirini, yurisdiksiyasini tanho 
o‘tkazadi. Barcha ma’muriy hududlar uchun yagona qonunchilik tizimi, moliya-