Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

 Iqtisodiy funksiya davlat tomonidan mamlakat iqtisodiyotini eng 
maqbul sharoitda rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari ishlab chiqilishi va 
muvofiqlashtirilishida o‘z ifodasini topadi. Bozor iqtisodiyoti munosabatlari sha-
roitida amal qiluvchi huquqiy davlatda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga 
solish ma’muriy usullar vositasida emas, asosan iqtisodiy uslublarda amalga 
oshiriladi. Bunday davlat uchun mulkdorning erkinlik va mustaqillik huquqi 
xos bo‘lib, bu huquqlar ijtimoiy boyliklarni, (moddiy ne’matlarni) yaratuvchi-
larning ham, ularni iste’mol qiluvchilarning ham bir xilda tengligi va mustaqil-
ligini ta’minlaydi.
Davlat tomonidan tartibga solishning ikki asosiy iqtisodiy uslubi mavjud: 
1) muayyan va birmuncha qattiq soliq siyosati, bunday siyosat davlatga 
o‘z oldida turgan ijtimoiy vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish, shuningdek jami-
yat ishlab chiqaruvchi kuchlarini yanada mutanosib rivojlantirish maqsadida 
milliy daromadning muayyan qismini qayta taqsimlash imkonini beradi;
2) iqtisodiyotning butun jamiyat uchun eng ko‘p foyda ko‘riladigan ustu-
vor tarmoqlarini rivojlantirish orqali xo‘jalik yuritish uchun eng ma’qul shart-
sharoitlarni yaratish.
Mustaqillik qo‘lga kiritilganidan keyin O‘zbekiston Respublikasida soliq 
solishning sekin-asta bir modelidan ikkinchisiga o‘tildi. 2008-yilning 1-yan-
varidan e’tiboran yangi, ancha liberallashtirilgan Soliq kodeksining amalga 
kiritilganligi fikrimizga dalildir. 
Davlatning ichki 
funksiyalari
3-§.

---

110
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
Hozirgi zamon demokratik davlatining iqtisodiy faoliyati quyidagi 
yo‘nalishlarga ega:
A. 
Butun jamiyat iqtisodiy hayotiga davlatning ta’siri. Bunday ta’sir 
davlat tomonidan budjetning shakllantirilishi va budjet sarf-xarajatlari ustidan 
nazoratning amalga oshirilishi, mamlakat miqyosida iqtisodiy rivojlanish dastur-
lari ishlab chiqilishi, sanoat va ilmiy tadqiqot dasturlarining moliyalashtirilishi 
hamda ishlab chiqarishni rag‘batlantirish uchun moddiy boyliklar yaratuvchi-
larga subsidiyalar berishda o‘z ifodasini topadi. Iqtisodiy jarayonlarning davlat 
tomonidan tartibga solinishida davlat hokimiyatining yuqori va mahalliy or-
ganlari, shuningdek ixtisoslashtirilgan muassasalar ishtirok etadi. 
Mahalliy davlat organlari ham iqtisodiyotga rag‘batlantiruvchi ta’sir 
ko‘rsatadi. Ular mahalliy budjet uchun ko‘proq mablag‘ olish maqsadida o‘ziga 
qarashli hududda kapital oqimi va biznesni rivojlantirishni ta’minlaydi. Mahalliy 
hokimiyat organlari tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, o‘z hududlariga yangi kom-
paniyalarni jalb etish orqali infratuzilmani rivojlantiradilar, ishsizlik muammo-
sini hal etadilar. Bunday vazifalarni amalga oshirish uchun soliqlar va mahalliy 
yig‘imlar mexanizmidan foydalaniladi, qurilish uchun yer maydonlari ajratiladi, 
yangi ishlab chiqaruvchilarni moliyalashtirish uchun obligatsiyalar chiqariladi. 
Davlatning iqtisodiy funksiyasi asosan tartibga solish, rag‘batlantirish, tavsiyalar 
berish kabi harakatlardan iboratdir, biroq bu boradagi faoliyat uchun taqsimlash 
yoki taqiqlash mexanizmlarini ishlab chiqish mutlaqo yotdir. 
Davlatning iqtisodiy faoliyati iqtisodiyotning davlat sektorida (davlat 
korxonalari, muassasalari va idoralarida) bevosita xo‘jalik rahbarligining amalga 
oshirishda ham o‘z ifodasini topadi. Bu o‘rinda davlatning o‘zi ishlab chiqarish 
vositalarining mulkdori, moddiy boyliklar va xizmatlarni yaratuvchi sifatida 
faoliyat ko‘rsatadi. Iqtisodiyotning ushbu sektorida tarkib topadigan iqtisodiy 
munosabatlarga davlat tomonidan ta’sir ko‘rsatish uslublari mamlakatda iqti-
sodiy jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solishning umumiy uslublaridan 
jiddiy farq qilmaydi.
B. 
Moliyaviy nazorat funksiyasi ishlab chiqaruvchilarning daromad-
lari davlat tomonidan aniqlanishi va hisobga olinishida o‘z ifodasini topadi. 
Qonunga binoan bunday daromadlarning muayyan qismi ijtimoiy va boshqa 
umumdavlat ehtiyojlarini qondirish uchun davlat budjetiga soliqlar tarzida 
yo‘naltiriladi. Davlat soliqlarning to‘g‘ri sarf qilinishi ustidan nazoratni amalga 
oshiradi. Daromadlar va xarajatlar ustidan oliy darajadagi moliyaviy nazorat 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va Prezidenti huzuridagi Hisob palatasi 
vakolatiga kiradi. Joylarda ushbu vazifalarni mahalliy davlat hokimiyati or-
ganlari bajaradilar. Moliya vazirligi bunday nazoratni amalga oshirishda zarur 
huquqlarga ega. 

---