Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlat va huquq 
nazariyasi fanining 
predmeti
2-§.

---

17
I bob.
 Davlat va huquq 
nazariyasining prеdmеti va mеtodi
Mazkur tavsifdan kelib chiqib aytish mumkinki, davlat va huquq nazari-
yasi fani davlat va huquqni jamiyatning, ijtimoiy hayotning bir bo‘lagi, ya’ni 
ijtimoiy mazmundagi muhim hodisalar sifatida o‘rganadi. Bu fan go‘yoki, 
dav-
lat va huquqni butun jamiyat hodisalari tizimidan abstrakt tarzda ajratib olib, 
ularning mazmun-mohiyatini, ichki qonuniyatlarini, amal qilish xususiyatlarini 
tahlil qiladi. Shu bilan birga, davlat va huquq iqtisod, siyosat, axloq, madaniyat 
kabi ijtimoiy hodisalar bilan uzviy aloqadorlikda o‘rganiladi. Bunda fanimiz 
davlat va huquqning nafaqat iqtisod tomonidan belgilanishiga, balki davlat-
huquqiy hodisalarning iqtisodiyotga, ijtimoiy va ma’naviy hayotga faol ta’sir 
etishga qodir omil ekanligiga ham e’tibor qaratadi.
Davlat va huquq nazariyasining predmetini ushbu fan o‘rganadigan 
ijtimoiy masalalar tashkil etadi. Bunday masalalar jumlasiga – davlatning 
jamiyat bilan bo‘ladigan serqirra va murakkab aloqalari, davlat va huquqning 
jamiyat siyosiy tizimidagi roli va o‘rni, shuningdek ijtimoiy munosabatlarni 
huquqiy tartibga solishga oid masalalar kiradi. Davlat va huquq nazariyasi 
nafaqat davlat-huquqiy mazmundagi voqea, hodisa va jarayonlarni, balki inson-
larning davlat va huquq haqidagi tasavvurlarini, ya’ni huquqiy ong, huquqiy 
mafkura, huquqiy madaniyatni ham o‘rganadi. Demak, davlat va huquq nazari-
yasi o‘rganadigan masalalar qatoriga aholining ijtimoiy, jamoaviy va individual 
huquqiy hamda siyosiy ongi, siyosiy-huquqiy madaniyati ham kiradi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, davlat va huquq nazariyasining predmetini 
davlat va huquq mavjud bo‘lishi va rivojlanishining eng umumiy qonuniyatla-
rini o‘rganish tashkil etadi. 
«Qonuniyat» deganda voqea, hodisa va jarayon-
larning mohiyatini ifodalovchi qat’iy, real aloqalar tushuniladi. Demak, davlat 
va huquq nazariyasi fani davlat va huquqning mohiyati, amal qilishi hamda 
namoyon bo‘lishini ifodalovchi eng qat’iy aloqalarni, xususiyat va omillarni 
o‘rganadi. Shu tarzda fanimiz davlat va huquqning mohiyatini anglab yetishga 
ko‘maklashadigan ilmiy ta’riflar va kategoriyalarni shakllantiradi, davlat va 
huquq rivojlanishining qonuniyatlarini ochadi.
Ma’lumki, davlat va huquqqa doir masalalar barcha sohaviy yuridik fan-
lar, jumladan, boshqa ijtimoiy fanlar (tarix, falsafa, siyosatshunoslik va h.k.) 
tomonidan ham o‘rganiladi. Ularning barchasidan farqli o‘laroq, davlat va 
huquq nazariyasi jamiyatda davlat va huquq amal qilishi va rivojlanishining