Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

19
I bob.
 Davlat va huquq 
nazariyasining prеdmеti va mеtodi
mohiyatiga oid belgilari tashkil etadi
1
. Boshqacha aytganda, davlat va huquq 
nazariyasining predmeti davlat va huquqning mohiyatini, xususiyat – belgi-
larini ochish, ular namoyon bo‘lishining eng umumiy qonuniyatlarini aniqlash-
dan iborat.
Davlat va huquq nazariyasining predmetidan kelib chiqib, uning tabiatini 
tavsiflash mumkin. Fanimizning tabiati serqirra va nihoyatda boy mazmunlidir. 
U ijtimoiy, yuridik, siyosiy, nazariy-metodologik, fundamental fan hisoblanadi. 
Davlat va huquq nazariyasi avvalo 
ijtimoiy fan sifatida maydonga chiqadi. 
Chunki, u ijtimoiy tuzumni, jamiyat hayotida davlat va huquqning o‘rni, aha-
miyati va vazifalarini tahlil etadi. Eng asosiysi, davlat ham, huquq ham ijtimoiy 
hodisalardir.
Boshqa ijtimoiy fanlardan farqli o‘laroq, davlat va huquq nazariyasi 
yuri-
dik fandir. Ushbu fan davlat va huquqning mohiyatini, davlat boshqaruvining 
mazmunini, ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solishning barcha 
jarayonlarini, qonuniylik, huquq buzilishi va yuridik javobgarlik masalalarini 
umumnazariy jihatdan o‘rganadi.
Davlat va huquq nazariyasini 
siyosiy fan deb hisoblashga barcha asoslar 
bor. Sababi, davlat va huquq siyosat bilan chambarchas bog‘liq. Ya’ni, siyo-
satni davlat yaratadi, huquq yordamida siyosat mustahkamlanadi, ifodalanadi 
va amalga oshiriladi. Fanimiz «siyosat», «siyosiy hokimiyat», «siyosiy tizim», 
«siyosiy demokratiya» kabi hodisalarni bevosita tahlil etadi, ushbu tushuncha-
lar bilan ish yuritadi.
Davlat va huquq nazariyasi boshqa yuridik fanlarga nisbatan 
umumnazariy, 
umummetodologik, falsafiy fan sifatida namoyon bo‘ladi. Ma’lumki, falsafiy 
bilim eng yuqori darajadagi nazariy bilimdir. Falsafa barcha ijtimoiy va tabiiy 
fanlarning poydevorini tashkil etib, ularni ilmiy metodologiyaning umumiy 
prinsiplari bilan qurollantiradi. Davlat va huquq nazariyasi falsafiy mazmunda-
gi fan bo‘lib, davlat va huquq mavjud bo‘lishining eng umumiy qonuniyatlarini 
ochadi. Uning umummetodologik fan ekanligi shundaki, mazkur fan yuris-
prudensiyaning asosiy tushunchalari (kategoriyalari) ni, umumiy yondashuv-
lari va metodlarini ishlab chiqadi.
Davlat va huquq nazariyasi – 
fundamental ahamiyatga molik fan. Fan-
ning fundamentalligi – u tomonidan o‘rganiladigan hodisa(obyekt) lar haqidagi 
bilimlarning chuqur nazariyligi, ilmiy umumlashtirilganligi hamda asoslantiril-
ganligida namoyon bo‘ladi. Davlat va huquq nazariyasi yaratadigan ta’riflar, 
qoidalar, uning ochadigan qonuniyatlari boshqa yuridik fanlar uchun poydevor, 
umumiy asos, rahbariy yo‘naltiruvchi g‘oya, tayanch bo‘lib xizmat qiladi.
1 
Qarang: Проблемы общей теории права и государства. Под общ.ред. академика В.С. Нерсесянца.
– М.: «Норма», 2008. – 3-4-betlar; Islomov Z.M. Davlat va huquq nazariyasi. – T., 2007. – 14-bet.

---