Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

330
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
normalarni qamrab olsa ham, ichki muvofiqlikka ega bo‘lgan yagona butun 
hujjatdir. Uning tarkibiy qismlari (normalar, institutlar) o‘zaro uzviy aloqa-
dor bo‘lib, muayyan tizim tarzida joylashtiriladi. An’anaga ko‘ra, qonunchilik 
sohalarida tegishli kodekslar uyg‘unlashtiruvchi va boshqaruvchi faol markaz 
rolini o‘ynaydi. Kodeks bir huquq sohasiga oid qonunning mukammalligi, say-
qal topganligi, barqarorligi bilan farq qiladi. Agar muayyan qonunchilik so-
hasida bir vaqtning o‘zida kodeks va bir necha qonunchilik hujjatlari mavjud 
bo‘lsa, ular ichida kodeks yuridik kuchi va tartibga solish imkoniyati jihatidan 
ustunlik qiladi. Kodekslar ichki mantig‘ining pishiqligi, normalarining o‘zaro 
muvofiqlashtirilganligi bilan ajralib turadi. Kodekslashtirilgan aktlar o‘zining 
huquqiy tartibga soluvchi ta’sir kuchi va ahamiyatini uzoq muddat davomida 
saqlab qoladi.
Kodeksdan tashqari kodekslashtirilgan hujjatlarning 
ustav va nizom 
shakllari mavjud. Ular o‘z mazmuni va vazifasiga binoan bir-biridan farq qiladi.
Ustav – boshqaruvning u yoki bu sohasidagi muayyan idora, vazirlik 
va tashkilotlar faoliyatini tartibga soluvchi normalarni o‘zida aks ettiruvchi 
kodekslashtirilgan aktdir. Masalan, Qurolli Kuchlar intizomiy ustavi.
Nizom – muayyan davlat tuzilmalariniing (jamoat birlashmalarining) 
tashkil etilish tartibi, tuzilishi, vazifasi, funksiyalari va vakolatlarini belgilovchi 
kompleks kodekslashtirilgan hujjat.
Nizom – kodekslashtirilgan hujjatning eng keng tarqalgan turi. 
U muayyan huquq ijodkorlik organi yoki vakolatli mansabdor shaxs to-
monidan tasdiqlanadi. Eng ahamiyatli sohalarga tegishli va yuridik kuchi 
yuqoriroq bo‘lgan nizomlar respublika Prezidenti, Oliy Majlis va Vazirlar 
Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Masalan, «O‘zbekiston Respublika-
si Prezidenti Devoni to‘g‘risida nizom» – mamlakat Prezidenti tomoni-
dan, «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo‘mitalari 
to‘g‘risida nizom» – Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senati tomonidan 
tasdiqlangan va hokazo.
Inkorporatsiya – qonunchilikni tizimlashtirishning bir turi bo‘lib, bun-
da qonunlar, farmonlar, hukumat qarorlari, farmoyishlar va boshqa normativ-
huquqiy hujjatlarning mazmuniga hech qanday o‘zgartirish kiritmay, alifbo, 
xronologik, mavzu bo‘yicha va boshqa tarzda tizimga solib nashr etiladi.
Qonunlarni inkorporatsiya qilish orqali tizimlashtirish deyarli barcha 
davlatlarda amalga oshiriladi. Ular ko‘p jildli holda nashr etilib, qonun-
larning chiqarilgan vaqtiga qarab (xronologik), alfbo tartibida va boshqa sifat 
hamda belgilariga qarab joylashtiriladi. O‘zbekiston Respublikasining Adliya 
vazirligi mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab chiqarilgan qonunlarni 
«O‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari» degan ko‘p jildli xronologik 

---