Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

huquqni qo‘llash – vakolatli organlar va shaxslarning 
yuridik ish bo‘yicha yuridik faktlar va muayyan huquqiy normalar asosida alo-
hida qarorni tayyorlash va qabul qilish borasidagi hokimiyat mazmuniga ega 
bo‘lgan faoliyatidir. 
 
O‘z ahamiyatiga ko‘ra huquqni qo‘llash 
huquqiy tartibga solishning huquq ijodkorligi-
dan keyin ikkinchi o‘rinda turuvchi muhim 
institutdir. Qonunda belgilangan maxsus 
tarzda chiqariladigan qarorlar yuridik norma-
larni hayotga tatbiq etishni ta’minlovchi, ularni o‘z hukmi bilan mustahkamlov-
chi yuridik kuchga ega va xulq-atvorning qonuniy vositasi bo‘lib xizmat qiladi.
Huquqni qo‘llash quyidagi 
xususiyat va belgilarga ega:
1) davlat hokimiyatini amalga oshirish vakolati berilgan organlar yoki 
mansabdor shaxslar tomonidan amalga oshiriladi; 
2) individual xususiyatga ega bo‘ladi;
3) muayyan huquqiy oqibatlar – subyektiv huquqlar, majburiyatlar, javob-
garlikni keltirib chiqaradi;
4) maxsus belgilangan protsessual shakllarda amalga oshiriladi;
5) yuridik ahamiyatli alohida qaror chiqarish yo‘li bilan yakunlanadi. 
Huquqni qo‘llash huquqni amalga oshirishning bosh 
funksiyasi – huquqiy 
tartibga solish jarayonida 
davlat majburlovidan foydalangan holda yuridik 
ta’minlash faoliyatining zarurligini ifodalaydi. Huquqni qo‘llash bo‘yicha max-
sus faoliyatga bo‘lgan ehtiyoj asosan davlat majburlovidan foydalanish zaru-
rati bilan belgilanadi. Huquq sohasida davlat majburlovi qonuniylik rejimi sha-
Huquqni qo‘llash – 
huquqni amalga 
oshirish shakli 
sifatida
3-§.

---

371
XVII bob.
 Huquqning harakatlanishi 
va uni amalga oshirish
roitida o‘z-o‘zidan amalga kiritilmaydi. Huquq normalari davlat majburlovini 
qo‘llash imkoniyatinigina nazarda tutadi. Amalda u vakolatli organlar tomoni-
dan qo‘llanilishi lozim. Bu organlar davlat majburlov choralaridan foydalanishning 
qonuniyligi, o‘rinliligi va maqsadga muvofiqligini tekshirishlari, zarur hollarda 
qonunda nazarda tutilgan doirada ularni muayyanlashtirishlari, ularni qo‘llash 
tartibini belgilashlari, ya’ni 
individual-huquqiy tartibga solishni amalga 
oshirishlari shart.
Shuningdek, huquqni qo‘llash huquqiy tartibga solish jarayonida (qat’iy 
qonuniylik sharoitida) davlat majburlovini amalga oshirishning birdan-bir yo‘li 
hisoblanadi. Bu huquqni amalga oshirishning huquqni qo‘llash amal qiladigan 
barcha shakllariga – foydalanish, rioya etish va bajarishga taalluqlidir.
Huquqiy tartibga solishni ta’minlovchi faoliyatni va shu munosabat bi-
lan davlat majburlovining qo‘llanilishini belgilovchi haqiqiy holatlar qatoriga, 
odatda, quyidagilar kiradi: a) subyektiv huquqni amalga oshirishga monelik qi-
luvchi holatlarning mavjudligi, yuridik majburiyatlarni bajarmaslik; b) yuridik 
javobgarlikka tortishni talab qiluvchi huquqbuzarlik sodir etilishi. 
Hokimiyatning qonunchilik va ijro tarmoqlariga mansub organlari yozil-
gan huquq normalariga asosan ish ko‘rishlari lozim. 
Huquqni qo‘llash – huquq 
ijodkorligi yoki ma’muriy organlarning davlat-hokimiyat vakolatlariga asoslan-
gan yuridik normalarni hayotga tatbiq etish borasidagi harakatlaridir. Bu yer-
da huquqiy tizimlarning o‘ziga xosligiga qarab muhim xususiyatlar mavjud 
bo‘lsa-da (avvalo, anglo-sakson guruhiga kiruvchi umumiy presedent huquqi 
tizimlari to‘g‘risida so‘z yuritilmoqda), biroq huquqni qo‘llovchi organ yozilgan 
huquqning davlat tomonidan belgilangan yoki qabul qilingan (tasdiqlangan) 
amaldagi yuridik normalari bilan ish ko‘radi.