Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

406
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
yojlariga moslashtirganlar. Tarixiy sabablarga ko‘ra bugunga kelib musulmon 
huquqining to‘rtta sunniylar (xanafiylar, molikiylar, shofiiylar, hanbaliylar) 
maktabi, shuningdek, uchta shialar (ja’fariylar, ismoiliylar, zaydiylar) maktabi 
bor. Har bir maktab o‘zining yuridik uslubi va qarashlari tizimiga ega, shuning 
uchun ularning har biri musulmon huquqining alohida tizimi bo‘lib hisoblanish 
uchun da’vogarlik qiladi.
Musulmon huquqi mustahkam tizimga ega bo‘lgan, rad qilish mumkin 
bo‘lmagan dalillarga asoslanadi. Musulmon huquqshunoslari muayyan dara-
jada tasodifiy yoki noaniq bo‘lgan hamma narsalarni qoralaydilar. Musulmon 
huquqshunoslari tomonidan shakllantirilgan huquqiy normalar o‘z tuzilishlari-
ga ko‘ra doimo tashqi dalillarga asoslanadi
1
.
Islom aqidalariga muvofiq, musulmon huquqi Alloh kalomi asosida 
shakllangan qoidalar mujmuidir. Islom diniy doktrinasida Muhammad (s.a.v.) 
payg‘ambarning shaxsi muhim o‘rin tutadi. Uning hayoti va faoliyati musul-
mon huquqining ma’no-mazmunini tushuntirishda belgilovchi ahamiyat kasb 
etadi.
Islomshunos olimlarning fikricha, musulmon huquqi tarkibida ikkita 
o‘zaro bog‘liq me’yorlar guruhi Qur’on va Sunnaning yuridik yo‘l-yo‘riqlari 
mavjud.
Musulmon huquqining asosiy manbayi sifatida Allohning o‘z payg‘ambarlari 
va elchilaridan oxirgisi Muhammad alayhissalomga yo‘llagan vahiylardan nozil 
bo‘lgan 
Qur’on e’tirof etiladi. Qur’on huquq kodeksi emas. Qur’ondagi yuridik 
xarakterdagi qoidalar, 
bir tomondan, kodeks tuzishga kamlik qiladi, ikkinchi 
tomondan, bu me’yorlar orasida mavhum diniy va axloqiy yo‘l-yo‘riqlar shak-
lidagi umumiy qoidalar ko‘pchilikni tashkil etadi. Uning ta’sir ko‘rsatish cho-
ralari ham talaygina bo‘lib, ular tilga olinsa-da, ayrim hollardagina jazolaydigan 
darajaga keltiriladi.
Musulmon huquqining ikkinchi manbayi Muhammad alayhissalom mulo-
hazalaridagi ilohiylashtirilgan hodisalar ta’sirida kelib chiqqan og‘zaki rivoyat-
lar majmui – 
sunnadir.
Musulmonlar Qur’on va sunna yuridik me’yorlarining kelib chiqishi ilo-
hiy bo‘lib, aslo o‘zgarmasdir, deb hisoblaydilar. Lekin, hayotda ijtimoiy 
munosabatlarning barchasi ham Qur’on va sunnaga bog‘liq emas. Qur’ondagi 
6200 dan ortiq oyatning aksariyati diniy-axloqiy masalalarga taalluqli bo‘lib, 
ayrim ma’lumotlarga ko‘ra esa 250 tasi huquqiy xususiyatga egadir. Bu no-
mutanosiblikni to‘ldirish ham musulmon huquqiy ta’limotining davomchilari 
bo‘lgan musulmon ilohiyotchi-fiqhlariga ishonib topshirilgan edi. Ular Qur’on 
1 
Qаrаng: Tаdjiхаnоv U., Sаidоv А. Huquqiy mаdаniyat nаzаriyasi. Dаrslik. / Mаs’ul muhаrrir 
аkаdеmik Sh.Z. O‘rаzayev. 1-tоm. – T., 1998. – 98–99-betlar.

---