Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlatning 
mohiyati haqidagi 
turli nazariyalar
2-§.

---

70
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
majburiy xususiyat baxsh etadi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, qonuniy-
lik va huquqiy tartibotni kafolatlaydi.
Davlatning mohiyati xususida bir qancha ta’limotlar va yondashuvlar 
mavjud: elitar nazariya, texnokratik nazariya, markscha nazariya, umum-
farovonlik davlati nazariyasi, demokratik (huquqiy) davlat nazariyasi. Ushbu 
yondashuvlarni alohida ko‘rib chiqaylik.
Elitar nazariya. Bu nazariya XX asrda keng tarqaldi. Uning tarafdor-
lari fikricha, keng xalq ommasi davlat hokimiyatini amalga oshirish va jami-
yatni boshqarishga qodir emas, shu bois davlat hokimiyati jamiyatning yuqori 
qismiga – elitaga tegishli bo‘lishi lozim. Va har safar hokimiyat tepasida bir 
elita ikkinchi elitani almashtirib turadi.
Elitalar turli belgilari (kelib chiqishi, ma’lumoti, tajribasi, qobiliyati 
kabilar)ga qarab aniqlanadi. Bunda elita saflari xalq ommasi hisobiga, 
ularning eng qobiliyatli vakillari bilan to‘ldirib borilishi mumkinligi ham 
nazarda tutiladi. Buning ustiga mazkur nazariyaning hozirgi tarafdorlari 
bir qancha elitalar mavjud bo‘lib, ular hokimiyat uchun kurash olib borishi, 
biroq, xalq o‘z saylov huquqidan foydalanib, ular faoliyatini nazorat qilishi 
mumkin, deb ta’kidlaydilar.
Shubhasiz, ushbu nazariyaning nuqsonlari ham mavjud. Chunonchi, aho-
lini hokimiyat ishlaridan chetlashtirishni targ‘ib qiladi, hokimiyatning sinfiy 
tabiati butunlay inkor etiladi. Lekin ushbu nazariyaning ijobiy tomonlari ham 
yo‘q emas. Haqiqatan ham, hokimiyat ishlarini olib borish amalda kishilarning 
g‘oyat cheklangan doirasi – deputatlar, davlat mahkamasi xodimlari tomonidan 
bajariladi. Muhimi, mazkur kishilar chindan ham xalq, turli ijtimoiy guruhlar 
va qatlamlar manfaatlarini ifoda etishlari kerak. Shu jihatdan xalq saylagan va 
o‘z nomidan vakil qilgan kishilarning elita xarakterini, ular faoliyati ustidan 
ta’sirchan nazoratni ta’minlash zaruratini tushunish mumkin.