Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

69
III bob.
 Davlat haqida
umumiy ta’limot
Davlatning mohiyatini aniqlash degan-
da, uning ma’no-mantig‘i, ichki tabiati, asl 
mazmuni, jamiyat hayotida o‘ynaydigan roli 
va ijtimoiy vazifasini ochish, shu xususiyat-
larini anglab yetish tushuniladi. 
«Davlat» degan ijtimoiy hodisaning asosiy 
mantig‘ini, o‘zagini 
hokimiyat tashkil etadi. Shuningdek, davlat jamiyatga 
tegishli 
siyosiy tashkilotdir. Boshqacha aytganda, davlatning mohiyati ma-
salasi – davlat hokimiyati kimga tegishli, uni kim va qaysi manfaat yo‘lida 
amalga oshiradi, degan savolga javob berish orqali yoritiladi. Xuddi shu bois 
bu muammo o‘ta munozarali, bahsli nazariy masala hisoblanadi
1
.
Davlatning mohiyati – uning eng muhim, barqaror belgi va xususiyat-
lari, ichki aloqalari yig‘indisi. Mohiyat – qonuniyatni, qonuniy munosabatlarni, 
eng muhim tavsiflovchi jihatlarni anglashdir, ularning namoyon bo‘lishidir. 
Davlatning barcha belgi va xususiyatlari uning ijtimoiy vazifalari, bajaradi-
gan funksiyalarida namoyon bo‘ladi. Davlatning asosiy ijtimoiy vazifasi in-
sonlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, jamiyatni boshqa-
rishdan iborat. Hokimiyatning alohida tashkiliy shakli bo‘lgan davlat jamiyat 
oldida turgan vazifalarni bajarish bilan bog‘liq jarayonlarni boshqaradi. Davlat 
boshqaruvi – ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish va rivojlantirish maqsa-
dida ularga qat’iy ta’sir o‘tkazishdir. Shu orqali davlat ijtimoiy taraqqiyotni 
yo‘naltirib turadi.
Davlat mohiyatida ikki jihatni nazarda tutish lozim. Birinchi holatda dav-
lat boshqaruvi butun jamiyat manfaati yo‘lida amalga oshirilishi mumkin; ik-
kinchi holatda esa, u alohida ijtimoiy guruh yoki alohida shaxs manfaati uchun 
amalga oshirilishi mumkin. Shunga ko‘ra, davlat yoki jamiyat irodasini ifoda 
etadi yoxud ayrim shaxs (ayrim guruh) irodasini aks ettiradi.
Demokratik yo‘nalishda rivojlanayotgan jamiyat o‘zining serqirra obyek-
tiv ehtiyojlari davlatning diqqat markazida bo‘lishiga muhtojdir. Bu davlatning 
umumiy ijtimoiy funksiyalari kengayishi va rivojlanishiga olib keladi.
Yuqoridagi mulohazalarga xulosa qilib, davlatning hozirgi zamonaviy 
ta’rifini ifoda etishga harakat qilamiz. Davlat ommaviy-siyosiy hokimiyatning 
suveren-siyosiy tarzda hududiy tashkillashtirilganligi bo‘lib, u maxsus apparat 
vositasida o‘z azmu irodasini butun mamlakat uchun majburiy e’tirof ettira 
oladi.
Davlat – jamiyatning yagonaligi va yaxlitligini ta’minlaydigan siyo-
siy tashkilot bo‘lib, maxsus mexanizm (apparat) vositasida jamiyat ishlarini 
boshqaruvchi suveren ommaviy-siyosiy hokimiyat sifatida huquqqa umumiy 
1 
Bu borada batafsilroq qarang: Оdilqoriyev Х.T., Chiniboyev Х.J. Davlat hokimiyati: mohiyati, 
funksiyasi va zamonaviy talqini. – T., 2015. – 6–29-betlar.