Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlat boshqaruvining respublika shaklida davlat hokimiyati va 
boshqaruvning oliy organlari bevosita xalq tomonidan yoki xalq saylagan or-
ganlar tomonidan saylab qo‘yish yo‘li bilan tuziladi va uning vakolati muayyan 
muddatga belgilanadi. «Respublika» lot. respublika – «jamoa ishi», «xalq ishi», 
davlat degan ma’noni anglatadi. Respublikaning asosiy belgilari – hokimiyat 
oliy organlarining saylab qo‘yilishi, hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi, 
qonunlarning bajarilishini nazorat qiluvchi organ – sudlarning mavjudligi, 
fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda bevosita va bilvosita ishtirok etishi. 
Jamiyat taraqqiyoti tarixida respublika shaklidagi davlat boshqaruvining bir 
necha ko‘rinishlari ma’lum. Afina davlatida (mil. av. V – IV asrlar) boshqa-
ruvning demokratik respublika shakli mavjud bo‘lgan. Unda afinalik erkin 
fuqarolarning qulga aylanishiga yo‘l qo‘yilmasdi. Bu respublikada ijtimoiy 
raqobat, qulga egalik qilishning maxsus tartibi, jamoa qulchiligi mavjud edi. 
Shuningdek, Afinada davlat boshqaruvining birmuncha samarali tizimi faoliyat 
ko‘rsatgan.
Sparta (mil. av. V – IV asrlar) va Rim davlatlari (mil. av. V – II asr-
lar) aristokratik respublikalar bo‘lgan. Ular davlat sifatida aksariyat aholining 
aristokratiya, nufuzli kiborlar qismining manfaatlarini ifodalagan. Shuningdek, 
shahar-respublikalar ham mavjud bo‘lib, ularda fuqarolarning erkinliklari va 
xususiy mulk munosabatlarining erkinligi tan olingan. Shahar-respublikalar 
Florensiya, Venetsiya – Italiyada; Novgorod, Pskov – Rossiyada va Germaniya, 
Fransiya, Angliyada ham bo‘lgan.

---

90
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
Respublika hozirgi dunyoda keng tarqalgan davlat boshqaruv shakli 
bo‘lib, uning ikki ko‘rinishi mavjud: 
1) prezidentlik respublikasi; 2) parla-