Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Mojarolar darajasini sanab oʻting.
   

2. 
   Loyihani amalga oshirish davomida ishtirokchilar oʻrtasidagi mojarolarning asosiy turlarini va sabablarini keltiring.
   

3. 
   Nizolarni boshqarishning asosiy funksiyalari va usullarini sanab oʻting.
   

133
XIV BOB. INNOVATSION LOYIHALARNI BOSHQARISH

14.1 Innovatsion ishlanmalarning xususiyatlari

Ehtiyojga qarab, loyihalar turli xususiyatlarga qarab baholanadi - mezonlari boʻyicha. Lugʻatlarda «mezon» atamasi baholash mezonini, ya’ni taqqoslash asosida (bir narsaning ta’rifi yoki tasnifi, baholanishi) atributni anglatadi. Shu sababli, soddalashtirish uchun "belgisi" yoki " xususiyatlari" tushunchalarini "mezon" oʻrniga foydalanish afzalroq.

Katta yirik davlat loyihalari uchun ularning maqsadlariga muvofiq, mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyat hamda loyihaning huquqiy xavfsizligi, loyihaga jamoatchilik javobgarligi, loyihaning ish bilan bandligi va boshqalar sababli maqsadli mezonlari muhim ahamiyatga ega. Atrof-muhit, ilmiy-texnikaviy, sanoat, tijorat va bozor mezonlari, loyihaning mintaqaviy xususiyatlari, loyihani ishlab chiquvchi mezonlari (tajriba, malaka, moliyaviy barqarorlik, potensial) boʻlishi mumkin. Zamonaviy har qanday loyiha oʻziga xoslik, innovatsiya xususiyatlariga ega boʻlishi kerak.

Innovatsion loyihalarni kompleks baholash uchun ularning xususiyatlari odatda ishlanmalar ob’yektining maqsadiga muvofiq belgilanadi. Ishlanmalar obyekti (ishi) turi boʻyicha ilmiy-tadqiqot, ixtirochilik, loyiha-konstruktorlik, texnologik, ishlab chiqarish, tashkiliy-boshqaruv, marketing, ta’minlovchi (ma’lumotlar bazalari, dasturlar, asboblar, logistika, oʻquv qoʻllanmalari, standartlar va boshqalar) boʻlinishi mumkin. Ular ushbu turlarning mazmunini turli xil hajmda murakkab qilish uchun birlashtirilishi mumkin. Baholashning metodologiyasi universal boʻlishi kerak va ishlanmalarning ma’lum bir turiga tasniflashiga bogʻliq emas.

Ilmiy va oʻquv adabiyotlarida innovatsion ishlanmalarning asosiy xususiyatlarini aniq baholashning aniq ta’rifi yoʻq, bu esa ularining ekspert baholashlarida chalkashlikka olib keladi. Masalan, tadqiqot ishlari va loyihalarda, qoida tariqasida, ilmiy natijalar ilmiy yangilikning oʻziga xos xususiyati ostida oʻziga xos xususiyatlarini ta’kidlamasdan taqdim etiladi; ba’zi hollarda ilmiy ahamiyatga ega emas, yoki notoʻgʻri talqin etiladi; amaliy yangiliklar va ahamiyatlilik xuddi shu tarzda oqlanmaydi; dolzarbligi barcha jihatlarda koʻrib chiqilmaydi; u eng muhim xususiyatni

134

• 
  ilmiy va amaliy ishlanmalarning raqobatbardoshligini koʻrsatmaydi yoki cheklangan koʻrsatkichlar boʻyicha baholanadi.
  

Baholash faoliyatining asoslari boʻyicha chop etilgan materiallar asosan bozorga kiritilgan mahsulotlarga taalluqlidir va innovatsion mahsulotlarga bilvosita munosabatlarga ega. Eng muhim innovatsion xususiyatlarni va ishlanmalar koʻrsatkichlarini ta’kidlaydigan ekspertlar baholash tizimini yaratish zarurati tugʻildi.

Tavsiya etilgan reyting (baholash) tizimining asosiy gʻoyasi yoki Konsepsiyasi koʻrsatkichlar shaklida ishlanmalar xususiyatlarini (belgilarini) toʻliq tasniflash, ularni guruhlarga va turlarga boʻlinish, tadqiqot va amaliy natijalar uchun asosiy koʻrsatkichlarni aniqlash va ball bilan tuzatishlar bilan aniqlash ishlanmalarning oʻziga xos xususiyatlarini tavsiflovchi sifat koʻrsatkichlari boʻyicha koeffitsientlardan foydalanish.

Bu yerda umumiy xususiyatlarning beshta guruhi ajralib turadi:

‒ilmiy xususiyatga egaligi, ya’ni ilm-fan talablariga javob beradigan katta miqdordagi ishlanma;

‒amaliylik, ya’ni amaliy foydalanish uchun zarur boʻlgan katta miqdordagi ishlanma;

‒dolzarbligi, ya’ni muayyan vaqt ichida rivojlanish jarayonida mulkiy ehtiyojlarini ifodalovchi mezon;

‒toʻliqlik, ya’ni ekspertizaga taqdim etish uchun ishlanmaning tayyorgarlik

darajasi;

‒raqobatdoshlik, ya’ni raqiblardan ku’ra koʻproq ijtimoiy, ishlab chiqarish va

korporativ ehtiyojlarni va manfaatlarni qoniqtiradigan innovatsion ishlanma xususiyatlarining toʻplami.

Har bir xususiyat turi va guruhi tomonidan bloklangan oʻz koʻrsatkichlariga

egadir.
135

Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Innovatsion loyihalarni tasniflash roʻyxatini koʻrsating.
   

2. 
   Innovatsion loyihalarning asosiy xususiyatlarini sanab oʻting.
   

136
GLOSSARIY