Toshkent arxitektura qurilish instituti surayyo Adilovna Qodirova Nigora Xusanboyevna Mirzaahmedova

Funksional zonalash, xonalarni guruhlarga ajratish sxemasi 
Yuqorida qayd etilganidek, jamoat binosining barcha funksiyalarini “ustuvor” 
va “birgalikdagi” toifalariga ajratish mumkin
Jamoat binosidagi barcha funksional jarayonlarni, uning ustuvor funksiyasi 
qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, quyidagilarga bo‘lish mumkin: 
- umumiy; 
- o‘ziga xos; 
- yordamchi. 
Binoning funksional 
vazifasi 
Binodagi funksional 
jarayonlar 
Binodagi funksional 
ustuvorliklar 
Jamoat xonalari 
Umumiy jarayonlar 
Bosh xonalar 
Turar-joy xonalari 
Yordamchi jarayonlar 
Birgalikdagi xonalar 
Ishlab chiqarish xonalari Maxsus jarayonlar 
Kommunikatsiyalar
Funksional funksiya 
Funksional konstruksiya 
Funksional shakl 
Funksional zonalash – inshootni funksiyalarining umumiyligi bo‘yicha bir 
turdagi xonalardan iborat guruhlardan iborat zonalarga bo‘lish [2]. 
Funksional bloklar – funksiyalari bo‘yicha umumiy bo‘lgan xonalar guruhi. 
Funksional zonalashning quyidagi turlari mavjud: 
- gorizontal funksional zonalash – barcha funksional bloklar bir sathda 
joylashib, o‘zaro gorizontal kommunikatsiyalar bilan bog‘lanadilar; 
- vertikal funksional zonalash – barcha funksional bloklar har xil sathlarda 
joylashib, o‘zaro veritkal kommunikatsiyalar bilan bog‘lanadilar; 
- gorizontal-vertikal funksional zonalash - yuqorida keltirilgan ikki turlarning 
mujassamligiga asoslanadi va amaliyotda eng ko‘p tarqalgan tur hisoblanadi. 

---

19 
Funksional zonalashning asosiy vazifasi – xonalar (yoki xonalar guruhlari) 
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni ularning aniq chegaralarini saqlagan holda 
aniqlash. Bu masala xonalarni muayyan tarzda guruhlash yordamida yechiladi. 
Bunda xonalarni guruhlashning jamoat binosining ichki hajmi tashkil qilinishiga 
ta’sir ko‘rsatuvchi quyidagi asosiy sxemalarini belgilash mumkin: 
- yacheykali sxema; 
- yo‘lakli sxema; 
- anfiladali; 
- zalli sxema; 
- atriumli sxema; 
- pavilonli sxema; 
- aralash (kombinatsiyalashgan) sxema. 
Ushbu sxemalarning har birida batafsil to‘xtatilib o‘tamiz. 
Xonalarni guruhlashning yacheykali sxemasi funksional jarayonlar alohida 
kechadigan mustaqil fazoviy yacheykalardan iborat qismlardan tashkil topgan. 
Yacheykalar ularni tashqi muhit bilan bog‘lovchi umumiy kommunikatsiyaga ega. 
Xonalarni guruhlashning yo‘lakli sxemasi yagona funksional jarayonning qismlarini 
o‘z ichiga oladi, bu qismlar umumiy chiziqli kommunikatsiya – yo‘lak bilan 
bog‘lanadilar. Xonalarni guruhlashning anfiladali sxemasi bir-birining ketida 
joylashgan va o‘zaro umumiy o‘tish yo‘li bilan bog‘langan qator xonalardan iborat. 
Xonalarni guruhlashning zalli sxemasi qismlarga ajratilmagan katta maydonlarni 
talab etuvchi funksiyalar uchun yagona bo‘shliqni tashkil etishga asoslangan. 
Xonalarni guruhlashning atriumli sxemasi yopiq ichki hovli – atrium atrofida 
joylashgan va unga chiqadigan xonalardan iborat. Xonalarni guruhlashning pavilonli 
sxemasi xonalar yoki ularning guruhlarini alohida hajmlar – yagona kompozitsion 
yechim vositasida o‘zaro bog‘langan pavilonlarda taqsimlanishiga asoslanadi. Ushbu 
sxemalar mujassamlikda va birgalikda qo‘llanilishida kombinatsiyalashgan: 
yo‘lakli-halqali, anfilada-halqali va shu kabi sxemalar yaratiladi. Xonalarni 
guruhlashning yuqorida keltirilgan sxemalari jamoat binosi yoki inshootining turli 
kompozitsion sxemalarini yaratish uchun asos bo‘lib xizmat qilib, ular vositasida 
jamoat binosining hajmiy-rejali tuzilmasi shakllantiriladi. 

---

20