Toshkent arxitektura qurilish universiteti Menejment fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi Qurilish iqtisodiyoti fanidan

Ko‘rsatkichlar
Kattaliklar
1.	Aktivlarning umumiy aylanuvchanlik koeffitsienti	0,1
2.	Fond qaytimi ko‘rsatkichi	0,51
3.	Fond sig‘imi koeffitsienti	1.96
4.	Aylanma aktivlarning aylanuvchanlik koeffitsienti	0,128
5.	Aylanma aktivlarning bitta aylanish davomiyligi	2 265.6
6.	Aylanma aktivlarning biriktirish koeffitsienti	7,8

5. Aylanma kapitalga bo‘lgan extiyojni aniqlash
Foydalilik – bu bozor iqtisodiyoti sharoitida qurilish tashkilotlari ishlab chiqarish faoliyatining eng asosiy va eng muhim mezonidir. Uning o‘lchami qurilish bozorida tartiblovchi hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foydani ishning xajmiga nisbati orqali foydalilik darajasini baholash qurilish tashkilotlarining ish natijalarini to‘lik taasavvur qilishga imkon bermaydi. Ishlab chiqarish jarayonlarini sezilarli uzoq davomiyligi, byurtmachi tomonidan to‘lovlar bajarilgan ishning qismlari bo‘yicha berilishi va x.k., turli davrdagi xarajatlarni bir biriga mos kelmasligi, inflyatsiya ta’sirini hisobga olmaydi. Shu sababli iqtisodiy jarayonlarni ob’ektivligini yuqori darajada ko‘rsata oladigan yondoshuv zarur.
Bozor munosabatlari sharoitida bajarilgan ish uchun hisob-kitoblar davrida, ya’ni aylanma kapitalga nisbatan, foydani pudratchini o‘z mablag‘lari va qarzga olingan mablag’larga nisbati me’yorini aniqlash zarur. Shunday qilib, foydalilikni baholash uchun quyidagi omillarni e’tiborga olish zarur:

1. 
   Foyda miqdori;
   
2. 
   Bajarilgan ishlar uchun hisob-kitob davri;
   
3. 
   Qurilish tashkilotining aylanma kapital miqdori.
   

Pudratchi tomonidan aylanma kapitali quyidagi maqsadlar uchun ishlatiladi:

- materiallar xarid qilish uchun;
- ish xaqini to‘lash uchun;
- jalb qilingan qurilish texnikalari bajargan ishi uchun to‘lovlar;
- subpudrat tashkilotlar bilan xisob-kitoblar;
- kredit uchun foiz tulovlari;
- soliqlar, dividentlar uchun tulovlar;
- zaxira fondini tashkil qilish;
- qurilish maydonchasidagi ustama xarajatlar.
Aylanma kapitalning zaruriy miqdori bir qator omillarga bog‘liq:

• 
  O’zaro hisob-kitoblari amalga oshirish shartlari;
  
• 
  Qarzdorlikni mumkin bo’lgan muddati;
  
• 
  Moddiy resurslar zaxirasi va b. bulgan extiyoj.
  

Aylanma kapital quyidagi extiyojlar uchun kerak bo‘lgan pul mablag‘laridan shakllanadi:

• 
  Byurtmachi to'lovlarini kechiktirish;
  
• 
  Pudratchini avans to‘lovlari;
  
• 
  Materiallar zaxirasi;
  
• 
  Tugallanmagan ishlab chiqarish.
  

Undan tashqari, pudratchini kontragentlarga to‘laydigan to’lovlarini kechiktirishi hisoblanadi. Bu aylanma kapitalni zaruriy summaga kamaytiradi.
Yuqorida ko‘rsatilgan extiyojlar uchun aylanma kapitalni este’mol xajmini hisoblash quyidagi qo‘llanma bo‘yicha amalga oshiriladi:

1. 
   Byurtmachining kechiktirilgan to‘lovlari – byurtmachining doimiy qarzdorligi (Z_zak) bilan bog‘lik bo‘lgan aylanma kapitalga extiyoj quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

(13)
Bu yerda: – qurilish-montaj tashkilotlari tomonidan bajarilgan QMI yillik xajmi;
– shartnoma majburiyatlariga ko‘ra byurtmachi tomonidan bajarilgan ishlarga to‘lovlar davri (hisob-kitoblar), xafta. Hisob-kitoblarda 7 xafta qabul qilinsin.
N – hisob-kitob davridagi umumiy xaftalar soni. N=52 xafta.
Bizda xammasi ma’lum bo‘lganligi uchun joy joyiga qo‘yib (13) formula bilan xisoblaymiz.

2. 
   Qurilish pudrat tashkilotlari avans to‘lovlari uchun aylanma kapitalga extiyoj (A_pl): soliqlar, sug‘urta badallari, ijara to‘lovlari va boshqalar. Mustaqil ishida A_pl = 1,5% ni bajarilgan qurilish-montaj ishlari xajmidan (O_r) teng deb olinsin.
   

Bu xajmni qurilish montaj ishlari foiziga teng deb qabul qilamiz. Ya’ni:
A_pl = 1,5%*456 030=684 045 ming so’m

3. 
   Material zaxiralarini xarid qilish uchun aylanma kapitalga bo‘lgan extiyojlar quyidagi formula asosida hisoblanadi:
   

Bu yerda: U_zap – materiallar zaxirasi qiymatining egallagan vazni, %. Mustaqil ishida bajarilgan ish xajmidan 30% atrofida olinsin.
P_pl – tulovlar davri, 5-8 xafta deb kabul qilinsin va (14) formulaga qo’yib hisoblaymiz.
=456 030*0.3*7/52=18 416.6 ming so’m

4. 
   Tugallanmagan ishlab chiqarish uchun aylanma kapitalga extiyoj o‘z ichiga pudratchi tomonidan bajarilgan, lekin xali byurtmachi tomonidan to‘lanmagan ish qiymatini; ishlatilgan materiallar qiymati, qurilish tashkilotining ustama xarajatlari va mehnat haqi to‘lovlarini oladi. Ular quyidagi formula asosida hisoblanadi:
   

Bu yerda: P_n.p. – tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini buyurtmachi tomonidan kompensatsiyalash davri. 4 xafta deb olinsin. (15) formulaga qo’yib hisoblansin

5. 
   Pudratchining o‘z kontragentlariga nisbatan kechiktirilgan to‘lovlari, elektroenergiya uchun kechiktirilgan to‘lovlar, telefon va boshqa xizmatlar uchun kechiktirilgan to‘lovlar, hamda pudratchining doimiy qarzdorligi bilan bog‘lik bo‘lgan mablag‘lar yig‘indisi quyidagi formula asosida hisoblanadi:
   

Bu yerda: P_p – pudratchining kechiktirilgan to‘lovlari. Ma’lumotlar bo‘lmagan taqdirga 4 xafta deb olinsin.

Z_usl – pudratchining elektroenergiya, telefon va boshqa xizmatlar uchun kechiktirilgan to‘lovlari bilan bog‘liq bo‘lgan mablag‘lar yig‘indisi. Bajarilgan qurilish-montaj ishlari qiymatidan (O_r) 0,2% ga teng deb olinsin.
Bu mablag‘lar (16) formula orqali aniqlanadi.

Aylanma kapitalga bo‘lgan extiyojning umumiy yig‘indisi quyidagilardan tashkil topadi:
(17)
Bizda xammasi ma’lum bo‘lganligi uchun joy joyiga qo‘yib xisoblaymiz.

=61 388.7+684 045+18 416.6+43 849.04-44 761.1=762 938.2 ming so’m
Bajarilgan hisob-kitoblar quyidagi jadvalga kiritiladi:
2-jadval