Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va

11-жадвал 
Zamonaviy marketing konsepsiyasi. 
 
Boshlang„ich 
nuqtasi 
Vositalar 
Bozordagi faoliyatning 
maqsadlari 
Xaridorlarning, 
maqsadli 
guruhlarning 
ehtiyojlari, afzal 
ko‗rgan narsalari 
Marketing 
sohasidagi 
tadqiqotlar 
(marketing-miks) 
Xaridorlar ehtiyojlarini bar-
qaror 
qondirish 
evaziga 
foyda olish 
Qo‗yilgan maqsadlarga erishishda firma dastlab o‗zining resurs potensialining 
bozor imkoniyatlaridan kelib chiqishi kerak, ya‘ni ishlab chiqarish, texnologiyalar 
darajasi, moliya, sotish kabi hal qiluvchi sohalarda o‗zining kuchli va kuchsiz 
tomonlarini hisobga olishi lozim. 
Oxirgi 
paytlarda 
marketing 
yordamida 
yechiladigan 
masalalarning 
murakkablashuvi sharoitida uning baynalminallashuvi bilan bog‗liq bo‗lgan global 
marketing haqida tobora ko‗proq gapira boshladilar. Bu jarayon, ayniqsa, transmilliy 
kompaniyalar uchun xosdir. Ular tomondan bozor alohida segmentlar kabi emas, 
ko‗proq ehtiyojlarning gomogenizatsiyasi jarayoni va iste‘molchilarning mashhur va 
tanilgan tovar markalarini olishga juda ishtiyoqmandligiga ko‗ra yagona bozor 
sifatida qaraladi. Shuni ta‘kidlash joizki, global marketing asosida innovatsion 
tovarni ehtiyojlarni qondirishning standartlashgan va iste‘molchilarning keng 
segmentlari uchun qulay va arzon bo‗lgan usuliga aylantirish g‗oyasi yotadi. 

---

115 
Bozorning 
globallashuvi 
mamlakatlar 
va 
ayrim 
hududlarning 
o‗z 
chegaralaridan tashqarida faoliyat ko‗rsatishga intilishiga aytiladi. Bu haqda 
savdoning liberallashuvi, investitsion to‗siqlarning olib tashlanishi, erkin 
tadbirkorlikning paydo bo‗lishi va boshqalar dalolat beradi. Yirik korxonalar 
doirasida esa globallashuv ichki bozor chegaralaridan chiqish va jahon bozorini 
o‗zlashtirishga umumiy yondashuvning shakllanishini bildiradi. Bularning hammasi 
shunday xulosaga olib keladiki, zamonaviy marketing yo‗nalishlari va tendentsiyalari 
korxona darajasida muvaffaqiyatli amalga oshirish uni boshqarish konsepsiyasi 
sifatida qabul qilish, funksiyalararo koordinatsiyaning rivojlanishi va qarorlarni qabul 
qilish, korporativ madaniyatni takomillashtirish bo‗yicha funksiyalararo guruhlarning 
yaratilishini talab etadi. 
Ishonchimiz komilki, marketing kelajagi aynan ana shu konsepsiya bilan 
bog‗liq. Ba‘zi bozorlarda esa u allaqachon ustunlik qilmoqda. Dorilar, o‗yinchoqlar, 
oziq-ovqat mahsulotlari, sport jihozlari, kompyuterlar va boshqalarni ishlab 
chiqarishni misol sifatida keltirishimiz mumkin. 
Bundan buyon iste‘molchilar bozorda uyushgan kuch tarzida namoyon 
bo‗ladilar. Bu esa tovar ishlab chiqaruvchilar faoliyatida ancha qiyinchiliklarga olib 
keladi. Konsyumerizm, qisqacha qilib aytganda, iste‘molchilarning o‗z huquqlarini 
himoya qilishi yo‗lidagi harakati deb tushuntiriladi. Bunda iste‘molchilarning 
harakati iqtisodiy evolyutsiyaning mahsuli sifatida, ishlab chiqaruvchilar 
iqtisodiyotidan iste‘molchilar iqtisodiyotiga, sotuvchilar bozoridan xaridorlar 
bozoriga o‗tish sifatida qaraladi. Konsyumerizm marketing konsepsiyasiga 
ishonchsizlik bildirmaydi, balki uning amaliyotda real tatbiq etilishini talab qiladi. 
Tabiiy resurslarning cheklanganligani anglab olish va iste‘mol va 
marketingning 
atrof-muhitga 
ta‘siridan 
tashvishlanishni 
ifodalovchi 
environmentalistik harakat rivojlanib bormoqda. Shu bilan birga ekologik 
muammolarga e‘tibor kuchaymoqda. Ekologiya firma tashqi muhitining omili sifatida 
qaralmoqda. "Yashil marketing" harakati rivojlanmoqda, bu esa ekologik jihatdan 
toza bo‗lgan mahsulotni ishlab chiqarishni kengaytirishga ko‗maklashadi. 
Bank faoliyatidagi asosiy marketing konsepsiyalari quyidagi yo‗nalishlardan 
iborat:
1. Ishlab chiqarish yoki bank texnologiyasini takomillashtirish konsepsiyasi. 
Unga asosan mijozlar narxi yuqori bo‗lmagan, mavjud xizmat turlariga qarab 
banklarga mijoz bo‗ladilar. 
2. Mahsulot 
yoki 
bank 
xizmatlarini 
takomillashtirish 
konsepsiyasi. 
qonsepsiyaning asosiy tamoyili, shundan iboratki, unda bank xizmatlarini mijozlar 
tomonidan sotib olishga jalb etadi, chunki bu xizmatlar o‗z xarakteriga va sifatiga 
ko‗ra raqobatchilar taklif etayotgan xizmatlardan yuqoriligi bilan farq qilishi 
hisobiga, iste‘molchilarga katta foyda keltiradi. 
3. Savdo yoki tijorat harakatlarini kuchaytirish konsepsiyasi. U mijozlarni jalb 
etish va xizmatlarni sotish hajmining o‗sishini ta‘minlash uchun marketing 
tekshirishlarga asosan bank xizmatlari reklamasiga va ilg‗or axborotlarga asoslanadi,
4. An‘anaviy konsepsiyaga asosan bank xizmatlaridan foydalanish hajmining 
o‗sishini ta‘minlash uchun, alohida ijtimoiy guruhlar va aholining aniq talabini va 

---

116 
ehtiyojini tahlil qilib amalga oshirish mumkin. Boshqacha qilib aytganda marketing, 
u yoki bu bank xizmatlariga bo‗lgan talab va takliflarni tahlil qilishdan boshlanishi 
kerak va shundan so‗nggina uni o‗tkazish uchun takliflar va dasturlar ishlab chiqiladi. 
5. Ijtimoiy konsepsiyada maqsadli falsafa, mafkura, bank strategiyasi va siyosati 
umuminsoniy fazilatlarga qaratiladi. Ayrim hollarda bu konsepsiyani ―insonga 
qaratilgan‖ yoki ―aql-idrokni iste‘mol konsepsiyasi‖ deb ham atashadi. Bu 
konsepsiya asosan banklar uchun kelajakda umumjamiyat manfaatlariga xizmat 
qilishga yordam beradi. 
Keyingi bosqich bu belgilangan xizmatlarning marketing rejasini tayyorlashdan 
iborat. Rejaga barcha kerak bo‗lgan ma‘lumotlar kiritiladi, ya‘ni xizmatning tarixi va 
o‗ziga xos xususiyatlari, bozorning ahvoli, raqobatchilari, marketing sohasida 
bankning maqsadlari va xizmatlarning sotilishi hamda vositalari yordamida ushbu 
strategik vazifalar bajariladi.