Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Temirov dividendlar va
Download 4.95 Mb. Pdf ko'rish
|
ARM ДИВИДЕНДЛАР LAT Dividendlar va dividend siyosati ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМА
|
4. Soliq imtiyozlari nazariyasi N. Litsenberger va K.Ramasvami tomonidan o‘tgan asrning 80- yillari boshida ishlab chiqilgan “Dividendlarni minimallashtirish yoki soliq asmmimetriyasi (imtiyozlari) nazariyasi”ga ko‘ra, dividendlarni olish vaqtida ular darhol soliqqa tortiladi, kapital ortishi bo‘yicha daromad solig‘i faqat aksiyalar, paylar sotilgandagina to‘lanadi. Shunday qilib, kapital ortishi bo‘yicha daromad solig‘i nazariy jihatdan uzoq muddaga kechiktirilishi mumkin. Ushbu faktni hisobga olgan holda, R. Litsenberger va K.Ramasvami, agar dividend solig‘i kapital o‘sishi bo‘yicha daromadlar bo‘yicha to‘lanadigan soliqlardan katta bo‘lsa, kompaniyalar dividendlarning past darajasini to‘lashlari kerak degan nazariyani taklif qildilar. Boshqacha qilib aytganda, ushbu nazariyaga ko‘ra, aksiyadorlar uchun dividend daromadlari emas, balki kapitalizatsiya qilingan daromadlar ustuvor ahamiyatga ega, bunga esa 39 kapitalizatsiya qilingan daromadlar olingan dividendlarga qaraganda kamroq miqdorda soliqqa tortilishi hisoblanadi 22 . Nazariyaga ko‘ra, dividend siyosatining samaradorligi mulkdor- larning joriy va kelgusi daromadlari bo‘yicha soliq to‘lovlarini minimallashtirish mezoni bilan belgilanadi. Dividendlar ko‘rinishida olinadigan joriy daromadlar kelgusidagi daromadlardan ko‘ra ko‘proq soliqqa tortilishi sababli dividend siyosati dividend to‘lovlarining minimallashtirilishini va aksiyadorlarning umumiy daromadi bo‘yicha eng yuqori soliq himoyasiga erishish maqsadida kapitallashtirishni maksimallashtirishni ta’minlashi lozim. Shuning uchun, agar ikki kompaniya dividend siyosatida faqat foydani taqsimlash usulida farq qiladigan bo‘lsa, unda nisbatan yuqori dividendlarni to‘laydigan kompaniyaning aksiyadorlari soliq miqdorining yuqoriligi sababli yo‘qotishlarni qoplash uchun aksiyalarga yuqoriroq daromad olishni talab qilishlari mumkin. Demak, kompaniyalarga yuqori dividendlar to‘lash foydasiz, uning bozor qiymati esa foydada dividendlar nisbatining past ulushda ekanligidan maksimal bo‘ladi. Boshqacha aytganda, aksiyadorlar uchun dividendlashgan emas, balki kapitallashgan daromadlilik ko‘proq ustuvor ahamiyatga ega. Masalan, 1982–yilga qadar AQSHda dividendlar bo‘yicha daromad solig‘i stavkasi 70 foizni, kapitalning o‘sishi esa 50 foiz edi. 1982– yildan keyin soliq stavkalari kamaydi (50% va 20%), 1986–yilda esa bir xil (28%) bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasida 2018–yilgacha dividend solig‘i stavkasi 10 foizni, 2018–yildan 5 foizni tashkil etdi, reinvestitsiya qilingan foyda esa soliqqa tortilmaydi. Nazariyaga muvofiq, kompaniya o‘z aksiyadorlari hamda kelajak- dagi investorlarning umidlari va xohishlariga mos keladigan dividend siyosatini amalga oshirishi kerak. O‘z navbatida, investorlar odatda dividendlar siyosati ularning investitsiyalari maqsadlariga eng mos ke- ladigan kompaniyani tanlaydi. Xususan, joriy iste’mol maqsadlari uchun dividendlardan foydalanadigan alohida investor guruhlari kom- paniyaning boshqaruvini foydaning katta qismini dividendlarga yo‘- naltirishni afzal ko‘rishadi. Shu bilan birga, o‘sha aksiyadorlar va 22 Грачев А.Н. Финансовая устойчивость предприятия. Критерии и методы оценки в рыночной экономике. - М.: Дело и Сервис, 2013. – с. 400. 40 investorlar guruhlari, agar bu davrda ular pul mablag‘lariga ehtiyoj sezmasalar va ular uchun dividendlar olish faqat soliq yukiga aylansa, daromadni qayta investitsiyalashga yo‘naltirishni afzal ko‘rishlari mumkin. Agar kompaniya dividendlarni to‘lamasdan o‘z faoliyatini rivojlantirishni maqsad qilsa, pul daromadlarini olishni afzal ko‘rgan aksiyadorlar ahvoliga tushib qoladilar. Mazkur aksiyalarining qiymati oshishi mumkin, lekin faqat ma’lum bir vaqtdan so‘ng va u joriy xarajatlarini qoplash uchun ular bozorda aksiyalarning bir qismini sotishlari kerak bo‘ladi. Boshqa tomondan, dividendlarni sarflashdan ko‘ra, ko‘pincha kapitalni sarflaydigan strategik investorlar kam dividendlarni to‘lash siyosati natijasida to‘lovlar bo‘yicha yanada foyda ko‘rishlari mumkin. Shunday qilib, dividend siyosatini tanlashda kompaniya boshqaruvi o‘z aksiyadorlarining manfaatlaridagi farqlarni hisobga olish kerak. Agar aksiyadorlarning asosiy tarkibi dividendlar olishdan manfaatdor bo‘lsa, kompaniya boshqaruvi dividendlarni to‘lash to‘g‘risida qaror qabul qilishi va tegishli ravishda dividend siyosatini shakllantirishi kerak. Shu bilan birga, dividendlarni to‘lash amaliyoti bilan rozi bo‘lmagan aksiyadorlarning ozchiligi esa o‘z kapitalini boshqa kompaniyalarga qayta investitsiyalashadi va shu bilan aksiyadorlar tarkibi bir xil bo‘ladi. Download 4.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|