Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Temirov dividendlar va
Dividendlar mustaqilligi yoki irrelevantligi nazariyasi
Download 4.95 Mb. Pdf ko'rish
|
ARM ДИВИДЕНДЛАР LAT Dividendlar va dividend siyosati ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМА
|
2. Dividendlar mustaqilligi yoki irrelevantligi nazariyasi
Dividendlarni qoldiq tamoyil bo‘yicha hisoblash nazariyasiga yoki dividendlar irrelevantligi nazariyasiga ko‘ra, dividend siyosati aksiyalar bahosiga yoki uning aksiyadorlik kapitalining qiymatiga yoki kompaniyaning qiymatiga ta’sir qilmaydi. Ushbu nazariyaning yaratuvchilari Nobel mukofoti laureatlari M.Miller va F.Modilyani hisoblanadi. Ular kompaniyaning qiymati faqat aktivlarning pul oqimlarini ishlab chiqarish qobiliyati va aktivlarning ishlashi natijasida olingan daromadga bog‘liqligini ilgari surdilar. F. Modilyani va M. Miller 1961–yilda chop etilgan ilmiy ishida, tanlangan dividend siyosati joriy davrda va istiqbolda korxonaning bozor qiymatiga (aksiyalar narxiga) ham, mulkdorlarning farovonligiga ham hech qanday ta’sir o‘tkazmaydi, chunki bu ko‘rsatkichlar taqsimlanadigan emas, balki shakllanadigan foyda summasiga bog‘liq, deb ta’kidlaydilar. Ushbu nazariyaga muvofiq, dividend siyosati foydani boshqarish mexanizmida passiv rol o‘ynaydi 20 . 20 Грачев А.Н. Финансовая устойчивость предприятия. Критерии и методы оценки в рыночной экономике. - М.: Дело и Сервис, 2013. – с. 400. 35 Modilyani va Miller dividend siyosati va kompaniyaning qiymati o‘rtasidagi munosabatni quyidagilarni o‘z ichiga olgan ideal sharoitda ko‘rib chiqdilar: takomillashgan bozor (soliqlar, kapitalni jalb qilish xarajatlari va tranzaksion xarajatlarning mavjud emasligi, barcha ishtirokchilar uchun axborotning tengligi va boshqalar); dividendlar yoki kapital daromadlari tanlovining befarqligi; tashkilotning investitsion siyosatini moliyaviy jihatdan mustaqilligi va boshqalar. Ma’lumki, mulkdorlarning farovonligi ularga tegishli aksiyalar ulushi qiymati (aksiyadorlik kapitalining rentabelligi) va dividendlarning joriy to‘lovlari (dividend rentabelligi) qiymatidan iborat. Agar kompaniyaning yetarli mablag‘i mavjud bo‘lsa va dividendlar to‘lansa, mulkdorlarning farovonligi olingan summa miqdoriga oshadi. Shu bilan birga, kompaniyaning balans aktividagi “pul” moddasi va passivning “kapital” bo‘limi aynan bir xil miqdorga kamayadi. Shunday qilib, mulk egalarining umumiy farovonligi o‘zgarmaydi. Agar dividend to‘lovlarini moliyalashtirish uchun yangi aksiyalar chiqarilsa, ularning sotilishi kompaniya o‘z kapitalini va qiymatini oshiradi. Modilyani va Miller o‘z nazariyasini rivojlantirgan holda dividendlarni qoldiq, tamoyili bo‘yicha hisoblashni taklif qiladilar. Bu fikrni asoslab, ular to‘g‘ri investitsiya siyosatning ustuvor ahamiyatga egalishni yana bir bor ko‘rsatadilarki, bu siyosat oxir-oqibat kompaniya oldida turgan asosiy maqsadga erishishni belgilaydi. Aynan shuning uchun xatti-harakatlar ketma-ketligi quyidagicha bo‘lishi kerak: a) kapital qo‘yilmalar bo‘yicha maqbul budjet tuziladi va investitsiyalar uchun talab qilinadigan summa hisoblab chiqiladi; b) foydani qayta moliyalash va manbalarning maqsadli tarkibini saqlab qolish hisobiga moliyalashtirishning eng yuqori imkoniyatlari mavjud bo‘lishi sharti bilan investitsion portfelni moliyalashtirish sxemasi tuziladi; d) foydaning hammasi investitsion maqsadlarda ishlatilmaganda dividendlar to‘lanadi. Shunday qilib, foydani samarali qayta moliyalashning barcha imkoniyatlari tahlil qilib bo‘lingandan so‘ng, shuningdek, barcha 36 maqbul investitsion loyihalar mana shu manbadan moliyalashti- rilgandan keyingina dividendlar hisoblansa, bunday dividend siyosati maqbul deb tushuniladi. Buning barobarida, dividendlarni to‘lash tashkilotning qiymatini bir vaqtning o‘zida shunday miqdorga kamaytiradi. Agar kompaniya umuman dividend to‘lamasa va uning egalari pulga muhtoj bo‘lsa, ular aksiyalarning bir qismini boshqa investorlarga sotadi, bu esa o‘z navbatida "qo‘lbola" dividendlarga teng bo‘lib qoladi. Mualliflar mazkur nazariyani yaratishda bir qator xatoliklarga yo‘l qo‘yganlar. Bularga quyidagilarni keltirish mumkin: soliqlarning yo‘qligi; investorlar uchun dividendlar va kapital o‘sishidan olingan daromadlarining tengligi; emission va tranzaksion xarajatlarining yo‘qligi; axborotning tengligi va boshqalar. Taxminlarga asoslanib, Modilyani va Miller dividendlar miqdori aksiyadorlarning umumiy mulkidagi o‘zgarishlarga ta’sir qilmasligini isbotlashga harakat qildilar. Ularga ko‘ra: aksiyadorlarning umumiy boyligi kompaniyaning daromad olish qobiliyati bilan belgilanadi va u daromadning to‘plangan (investitsiya) va iste’mol qilingan (dividendlar) taqsimotga qaraganda investitsiya siyosatining to‘g‘riligiga bog‘liq bo‘ladi; nazariyaga ko‘ra, korporatsiya qiymatini oshirish omili sifatidagi optimal dividend siyosati mavjud emas. Yuqoridagilarni hisobga olib, shunday xulosaga kelish mumkin: dividendlar barcha maqbul investitsiya loyihalari moliyalashtiril- gandan so‘ng qoldiq tamoyilga muvofiq hisoblanishi kerak. Nazariyaning kamchiligi sifatida keltirilgan ma’lumotlarning real emasligini aytish joizdir. Bunga qo‘shimcha ravishda aytish mumkinki, ko‘pgina mamlakatlarda dividendlar va kapitalizatsiyadan olingan daromadlar turli stavkalar bo‘yicha soliqqa tortiladi. Shuningdek, qimmatli qog‘ozlarning qo‘shimcha chiqarilishi hisobiga kapitalni jalb qilish emissiyaviy xarajatlarni yuzaga keltiradi va daromadni qayta investitsiyalash bilan solishtirganda ancha qimmat turadi. |
