Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

 
7.1-jadval 
Ishlar razryadi 
IV 
V 
VI 
Ishlar hajmi (n soat) 
450 
500 
650 
 
Umumiy  ishlar  hajmidagi  V  razyadli  malakaviy  ishlar  salmog’i  quyidagicha 
hisoblanadi:  
U=500 / (450+500+650) x 100 = 31,3 foiz 
 
Eng ko’p ishlar hajmi VI razryad bo’yicha (650 n-soat) bajarilayotganligi uchun, 
malakani VI razryadgacha oshirish talab qilinadi.  
Keyingi  misolni  ko’rib  chiqamiz:  ishlarning  o’rtacha  razryadini,  ishchilarning 
o’rtacha razryadini, malakasini oshirish kerak bo’lgan ishchilar sonini aniqlash kerak. 
Uchastkada 141 ta tokar ishlamoqda.   
 
7.2-jadval 
Ko’rsatkichlar 
Razryadlar 
Jami 
III 
IV 
V 
VI 
Ishlar hajmi (ming n/soat) 
40 
60 
80 
100 
280 
Ishchilar soni (kishi) 
20 
31 
40 
50 
141 
Tarif koeffitsienti 
1,27 
1,44 
1,62 
1,83 
 
 
 

---

 
138 
Yechimi:  
1)  Ishchilarning o’rtacha tarif koeffitsientini aniqlaymiz:  
 




èø ÷è
èø ÷è
ò à ð èô
Ñ
Ñ
Ê
Ê
            (7.2) 
605
,
1
141
 
50
 
 
1,83
 
40
 
 
1,62
31
 
 
1,44
20
 
 
1,27









Ê
 
2)  Ishchilarning o’rtacha razryadini aniqlaymiz:  
 
 
min
min
min
Ê
Ê
Ê
Ê
Ð
Ð
màõ
èø÷è




    (7.3.) 
 
917
,
4
44
,
1
62
,
1
44
,
1
605
,
1
4





Ð
 
3) Ishlarnnig o’rtacha tarif koeffitsientini aniqlaymiz:  
èøëàð
èøëàð
òàðèô
èøëàð
V
V
Ê
Ê



      (7.4.) 
606
,
1
280
100
83
,
1
80
62
,
1
60
44
,
1
40
27
,
1









èøëàð
Ê
 
4)Ishlarning o’rtacha razryadini aniqlaymiz:  
min
min
min
Ê
Ê
Ê
K
P
P
màõ
èøëàð
èøëàð




   (7.5.) 
 
922
,
4
44
,
1
62
,
1
44
,
1
606
,
1
4





èøëàð
P
 
Hisoblardan  ko’rinadiki,  ishlarning  o’rtacha  razryadi  ishchilarning  o’rtacha 
razryadidan unchalik farq qilmaydi  (4,922-4,917=0,005).  
Formuladan foydalanamiz: C
ishchilar
 = 0,005 x 141=1 nafar.  
Hisob-kitoblar  natijasi  ishchilar  malakasi  bajarayotgan  ishlariga  to’liq  mos 
kelayotganligini tasdiqladi.  
 

---

 
139 
7.3. Boshqaruv apparatida band bo‘lganlarning me’yoriy 
ko‘rsatkichlarini aniqlash va tahlil etish 
Rahbarlar va mutaxassislar mehnatidan foydalanish va sifat tarkibini tahlil qilish 
ularning  haqiqatdagi  soni  hisob-kitobdagidan  farq  qilishi,  umumiy  sondagi  oliy  va 
o’rta  maxsus  ma’lumotli  mutaxassislar  salmog’ining,  kategoriya  yoki  YaTS 
razryadlari  bo’yicha  mutaxassislar  soni  salmog’ining  o’zgarishi  sabablarini  topish 
rahbar  va  mutaxassislar  malakasini  oshirish  rejasi  bajarilishini  baholash  imkonini 
beradi.  
Tahlilning  maqsadi  –  mutaxassislar  mehnatidan  foydalanish  samaradorligini 
oshirish, ularning kasb-malaka tuzilmasini takomillashtirish bo’yicha tadbirlar ishlab 
chiqishdir.  
Jahon  tajribalarida  rahbar  va  mutaxassislar  sifat  tarkibini  baholashning  turli  xil 
usullari  mavjud:  yillik  attestastiya,  ish  natijalari,  qo’yilgan  maqsadlarga  erishishi 
bo’yicha baholash.  
Mutaxassislarning  sifat  tarkibini  analitik  baholashni  ma’lum  davr  uchun 
oldindan ular oldilariga qo’yilgan maqsadlarga tayangan holda olib borish mumkin.  
Bunday baholash bir necha bosqichni o’z ichiga oladi: 

  xodimning bir necha majburiyatlarini aniqlash; 

 
har  bir  majburiyatni  aniq  iqtisodiy  ko’rsatkichlarda  aniqlashtirish  (foyda, 
ishlab chiqarish xarajatlari, hajm, vaqt, sifat, mehnat unumdorligi va h.k.); 

 
o’lchov  birliklarini  (foiz,  kun,  so’m.)  va  faoliyat  natijalarini  aks  ettiruvchi 
(vaqtni  qisqartirish,  brakni  kamaytirish,  o’tgan  davrga  nisbatan  foizlarda  foydani 
oshirish va h.k.) ko’rsatkichlar tizimini belgilash; 

 
har  bir  ko’rsatkich  bo’yicha  minimal  va  maksimal  «bajarish  standartlarini» 
o’rnatish;  

  qabul  qilingan  standartlar  bo’yicha  maksimal  va  minimal  bajarish 
natijalarining  o’zaro  nisbatini  (maksimaldan  yuqori,  uning  darajasida,  minimum 
darajasida va minimumdan kam) va baholovchi ballarni chiqarish; 

 
barcha ko’rsatkichlar bo’yicha o’rtacha bahoni hisoblash. 

---

 
140 
Rahbar va mutaxassislar mehnatini tahlil qilish uchun ko’rsatkichlarni tanlashda 
quyidagi mehnat natijalari: 

 
korxonaning  butun  faoliyati  natijalariga  to’g’ridan-to’g’ri  va  hal  qiluvchi 
ta’sir qilishi; 

  xodim ish vaqtining sezilarli qismini egallashi; 

  ular  nisbatan  kam  ishlab  chiqarish  maqsadlariga  erishishga  olib  kelishini 
hisobga olish kerak.   
7.3-jadvalda  taxminiy  miqdoriy  ko’rsatkichlar  ro’yxati  –  rahbar  va 
mutaxassislarning ba’zi lavozimlari bo’yicha mehnat natijalarini baholash mezonlari 
keltirilgan.  
7.3-jadval