Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

Birinchi bosqich - XVIII asr oxiri va XIX asr boshlaridagi birinchi 
sanoat inqilobi. Ilmiy asosda mashinali ishlab chiqarishga o’tish.
Ikkinchi bosqich - XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi ikkinchi sanoat 
inqilobi. Mashina asosidagi ishlab chiqarishni rivojlantirish, ishlab 
chiqarishning energetik asosining o’zgarishi, texnik baza asosida ilmning
145

---

rivojlanishi, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish darajasiga o’tish, yangi 
tarmoqlami barpo etish.
Uchinchi bosqich - XX asrdagi uchinchi sanoat inqilobi, u o ’z 
navbatida ilmiy-texnik inqilobga aylanib bordi.
ГГ1 - bu ilmning, ishlab chiqarishning asosiy omili bo’lgan bevosita 
ishlab chiqarish kuchiga aylanishi asosida ishlab chiqarish kuchlarining 
tubdan sifatli o ’zgarishidir.
XX asming oxirgi 10 yilliklarida sanoat inqilobining yangi to’rtinchi 
bosqichining belgilari shakllana boshladi.
Uning asosiy belgilari:
-elektronika asosida ishlab chiqarish texnologiyasining o’zgarishi;
-biologik jarayon va tizimlami o ’sib boruvchi masshtablar asosida 
tartibga solish;
- ishlab chiqarishni kompleks avtomatlashtirish;
- energetikaning yangi turlari;
-yangi materiallami tayyorlash texnologiyasi va boshqalar.
Rivojlanishning barcha bosqichlarida ITT quyidagi shakllarda amalga 
oshiriladi: evolyutsion, revolyutsion (inqilobiy) va aralash.
ITTning ishlab chiqarish jarayoniga bo’lgan ta’sirining umumiy 
ko’rinishi bu ekstensiv va intensiv 
o’sish o’rtasidagi nisbatni 
ikkinchisining hisobiga o’zgarishidir.
ITTning asosiy natijasi bu - ishlab chiqarishda shakllanadigan va 
moddiylashadigan iqtisodiy samaraning oshishi.
Ilm va texnika rivojlanishini tartibga solish va prognozlash quyidagi 
prognoz hujjatlarining tizimi vositasida amalga oshiriladi:
-muddati 15 yilgacha bo’lgan ilmiy-texnikaviy rivojlanishining 
umumdavlat prognozi;
-5-10 yilga mo’ljallangan makroiqtisodiy va tarmoq darajasida 
bo’lgan xususiy ilmiy-texnik prognozlar;
-10-15 yilga mo’ljallangan davlatning maqsadli 
ilmiy-texnik 
dasturlari.
Ko’rsatilgan 
hujjatlami 
davlatning 
ilmiy-texnikaviy 
siyosati 
birlashtiradi.
Ilmiy-texnikaviy rivojlanishning umumdavlat prognozida quyidagilar 
mavjud:
-mahalliy va jahon ilmiy-texnikasida erishilgan muhim yutuqlaming 
texnik-iqtisodiy baholanishi;
-ilmiy texnik yutuqlarini xalq xo’jaligida ishlatilishi haqidagi 
xulosalar;
К
146

---

-ITT bosh yo’nalishlarini va birlamchi tarmoqlararo ilmiy-texnik 
masalalami aniqlash;
-bu masalalami yechish bevosita va yo’llarining variantlari;
-ITTning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini baholash.