Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

Nazorat va muhokama uchun savollan
119

---

XV BOB. MINTAQADA SOG’LIQNI SAQLASH VA TA’LIM
TARMOQLARI KO’RSATKICHLARINI 
PROGNOZLASHTIRISHNING USLUBIY ASOSLARI.
15.1. Sog’liqni saqlash tizimini prognozlash ko’rsatkichlari.
Sog’liqni saqlash tizimini prognozini ishlab chiqishda normativ 
turdagi modelni qo’llash maqsadga muvofiq. Sogliqni saqlashni 
prognozlash uchun asosiy daraja hududdagi aholi sonini va aholiga tibbiy 
hizmat ko’rsatish me’yorlari prognozini aniqlovchi tenglama hisoblanadi.
Tibbiy 
hizmat 
ko’rsatish 
darajasini 
harakterlovchi 
asosiy 
ko’rsatkichlar quyidagicha: kasalhonalardagi o’rinlar soni; vrachlik 
lavozimlari soni, aholi orasida tibbiy muasssasalarga tashrif buyuruvchilari 
soni, dorihonalar soni, dam olish muassasalarining rivojlanganligi. 
Masalan, aholining tibbiyot kadrlari bilan ta’minlanganligi prognoz 
qiymatini aniqlash kerak bo’lsin. Buni murakkab bo’lmagan yo’l bilan hal 
etish mumkin.
1.Aholi sonining prognozini va 1 ming yoki 10 ming kishiga 
me’yorlar asosida to’gri keladigan vrachlar soni (shuningdek, yillar va 
mutahassislar bo’yicha) prognozini aniqlash.
2.Mavjud iqtisodiy-matematik modellami qo’llash orqali.
Dorihonalaming 
soni 
amaldagi 
me’yorlar asosida mamlakat
miqyosida 9 ming kishiga 1 dorihona, shaharlarda 7 ming kishiga 1 
dorihona, qishloq joylarida va aholi yashash punktlarida ham shaharlarda 
10-50 ming aholiga 1-10 ming kishi
50-100 ming aholiga 1-12 ming kishi 
100500 ming aholiga 1-13 ming kishi
lmln. va undan ortiq 1-20 ming kishi
Shuningdek, bu erda me’yorlami bilishimiz ham zaruriydir.
15.2. Ta’lim tizimining prognoz ko’rsatkichlari.
Zamonaviy sharoitda ta’limning holatini prognoz qilish o’ziga hos 
hususiyatga egadir. Islohotlar davrida fuqarolaming ta’limga nisbatan 
konstitusiion huquqlarini amalga oshirish bo’yicha talay ishlar amalga 
oshirildi. Ta’lim tizimini prognoz ko’rsatkichlari quyidagi yo’nalishlar 
bo’yicha amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta’lim
120

---

Maktabgacha ta’limni 
prognozlash amalga oshirishda quyidagi 
yo’nalishlar bo’yicha ishlar hisobga olinadi:
-bozor munosabatlariga asoslangan maktabgacha ta’lim tarkibini 
optimallashtirish;
-maktabgacha ta’limni mintaqaviy, maqalliy va tarmoq mablag’larinig 
o’zaro aloqasi asosida moliyalashtirish manbalariga o’tish;
-oilada maktabgacha yoshdagi bolani tarbiya qilishda maktabgacha 
ta’limning turli tarkiblaridan foydalanish.
Umumiy o’rta ta’lim
Umumiy o’rta ta’lim bo’yicha quyidagilar hisoblanadi:
-davlatning umumiy o’rta ta’lim tizimini saqlash va unda milliy va 
mintaqaviy jihatlami hisobga olish;
-umumiy 
o’rta 
ta’limda 
kompleks 
holda 
yangi 
ahborot 
tehnologiyalaridan foydalanish, umumiy ta’limning pedagogik vositalarini 
kuchaytirish;
-umumiy o’rta ta’limda qobiliyatli bolalarga va chegaralangan 
imkoniyatli bolalami ta’lim olishini qo’llabqquwatlash.
Boshlanqich professional ta’lim
-boshlanqich professional ta’limni rivojlantirish va uni saqlab qolish; 
-boshlanqich professional ta’limda tarkibiy o’zgarishlar va Mehnat 
bozorining mintaqaviy jiqatlarini hisobga olgan holda kadrlar tayyorlash 
va qayta tayyorlashni shakllantirish;
-boshlanqich professional ta’limda korhona va tarmoqlar bilan o’zaro 
integrasiiyani kuchaytirish.
O’rta professional ta’lim
-o ’rta professional ta’limni rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan ququqiy- 
normativ asoslarini amalga oshirishni takomillashtirish;
-mintaqaviy Mehnat bozorida talabi yuqori bo’lgan o’rta professional 
ta’limni rivojlantirish;
-o ’rta professional va oliy ta’lim orasidagi har qanday integrasiiyani 
rivojlantirish.
Oliy ta’lim
-O ’zbekiston Respublikasi fuqarolarini o’rta professional ta’limdan 
so’ng oliy ta’limga ega bo’lishlari uchun shart-sharoit yaratish;
-Davlatning va alohida shahslaming qiziqishlarini hisobga olgan 
holda oliy ta’limni rivoj lantirishni shakllantirish;
-oliy ta’lim tizimini amaliyot bilan bog’liqligini kuchaytirish va 
ulaming bazasida mintaqaviy o’quv-ilmiy-ishlab chiqarish kompleksini 
rivojlantirish;
121

---

-oliy 
ta’lim 
va 
undan 
keyingi 
ta’lini 
moliyalashtirishda 
konsolidlashgan 
davlat 
byudjetini 
barcha 
darajasidan, 
nobyudjet 
mablag’laridan 
va 
aholi 
mablag’laridan 
davlat 
tomonidan 
moliyalashtirishning minimal normativlarini ta’minlash uchun foydalanish. 
Oo’shimcha ta’lim
-davlat va nodavlat qo’shimcha ta’lim tashkilotlarini saqlab qolish, 
rivojlantirish, qo’llab-quvvatlash;
-qo’shimcha ta’limga bo’lgan talabni o ’rganish va u asosida 
qo’shimcha ta’limni faoliyat yuritishini talab darajasida amalga oshirish;
-qo’shimcha ta’lim tizimida taqsil olayotganlami sifatsiz ta’limdan 
ijtimoiy muhofaza qilish uchun lisienziyalash, attestasiiyalash va 
akkreditasiiyalashni amalga oshirish.
Demak, ta’lim tizimini prognoz qilishda maktabgacha ta’lim, umumiy 
o’rta ta’lim, boshlanqich professional ta’lim, o’rta professional ta’lim, oliy 
ta’lim, qo’shimcha ta’lim ko’rsatkichlari asosida amalga oshiriladi.