Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi iqtisodiyoti kafedrasi

 
5.13-rasm. Tadbirkorlik tashkilotining chizmasi 
Tashkilotning boshqarish tuzilmasi [6] darajalarning kam soni, egiluvchanligi 
va tarmoqli qurilishi bilan taʼriflanadi (5.13. rasm.). U toʻntarilgan piramidadan 
iborat boʻlib, asosida korxona rahbariyati turadi. Bunda rahbariyat nafaqat oʻzining 
oʻrnini, balki asosiy vazifalarini ham almashtiradi. Tashkilot rahbariyatining asosiy 
vazifasi anʼanaviy nazoratning oʻrniga biznes qiluvchi xodimlar harakatlarini har 
tomonlama koʻllab quvvatlashdan iborat boʻladi. Tashkilotning pastdan keyingi 
darajasi oʻz ichiga uchta asosiy bloklarni oladi. Ulardan asosiysi - bu tashkilotning 
resurslari (odamlar, pullar, vaqt, texnologiya, axborotlar, gʻoyalar va h.k.), ularning 
vazifasi - biznes qiluvchi xodimlarni resurslar bilan taʼminlashdir. Ikkinchi blok - 
bu biznes uchun bozorlarni belgilovchi va ularni rivojlantirishni biznes bilan 
shugʻullanuvchilarga topshiruvchi boʻlinmadir. Uchinchi bl ok maslahatchilardan, 
aniqrogi oʻzlarining biznesni qilish tajribalari va fahm-farosatlari bilan yordam 
beruvchi biznes-murabbiylardan tashkil topadi. Toʻntarilgan piramidaning 
choʻqqisida maʼlum bozorga yaratilgan biznes bilan shugʻullanuvchi tadbirkorlik 
boshlangʻich tashkilotlari joylashgan. Bu xodimlarning biznes turlari boʻyicha 
birlashtirilgan kichikroq guruhlaridir. Statusi boʻyicha ular foyda markazlari yoki 
hatto mustaqil firmalar yoki kompaniyalar boʻlishlari mumkin. Tashkilotni bunday 
qurilishi uning "yuzini isteʼmolchi tomoniga qaratadi", unga yaqinlashtiradi, uning 
talablaridaga oʻzgarishlarga epchillik bilan javob qaytarishga imkon beradi. Bunda 
huquqlar va majmuriyatlarni bevosita biznes bilan shugʻullanuvchilarga iloji boricha 
koʻproq topshirish bilan amalga oshiriladi. Odamlarda motivatsiya va ular 
ishlarining samaradorligi oshadi. 
Bozorga qaratilgan tashkilot. Tashqi muhit, yaʼni bozor bilan oʻzaro 
hamkorlikning xarakteriga koʻra, bu oʻzidan tashqarida boʻlayotgan oʻzgarishlariga 

---

131 
tez moslashadigan tashkilotning tashkiliy turidir. Tashkilot ichidagi qismlar oʻzaro 
hamkorligining xarakteri boʻyicha bu yo divizional, yoki matritsiyali tuzilma, yakka 
shaxsning tashkilot bilan oʻzaro hamkorligining xarakteriga koʻra esa - yakka 
shaxsli turdir. Tashkilotning boshqalardan tubdan farqi shundan iboratki, agar 
oldingi hollarda bevosita bozorning atrofida tashkilotning faqat bir qismi 
guruhlangan boʻlsa, bu holda gap uning barcha qismlarning guruhlanishi haqida 
ketmoqda. 
Tashkilotda mahsulotni isteʼmolchiga moslashtirish uchun katta harakatlar 
qilinadi. Bunda mahsulotni tez-tez oʻzgarishi sodir boʻladi. Barcha narsa qaror qabul 
qiluvchilarni bu qarorini xarid qiluvchilar- isteʼmolchilar bilan yaqinlashtirishga 
qaratilgan. Bu, oʻz navbatida, boshqaruv darajalarining sonini kamaytirish va 
javobgarlikni isteʼmolchiga yaqinroq joyl ashgan va xatarni oʻziga oluvchi 
ierarxiyaning pastki darajalariga topshirishni talab qiladi. Guruhli ish, rolli hulk va 
ishonchga asoslangan oʻzaro hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi. 
Tashkilotdagi aloqalar vazifalar oʻrtasidagi munosabatlar bilan emas, balki 
koʻproq tashkilotning isteʼmolchi(jarayonlar) bilan munosabatlarining taʼsiri ostida 
shakllanadilar. 
Tashkilot isteʼmolchining ehtiyojidan kelib chiqqan holda loyihalashtiriladi, 
buning natijasida qatʼiy ierarxiyaning oʻrniga yetarlicha avtanom guruhlar vujudga 
keladilar, ularga odatda " foyda markazi" yoki biznes-guruh statusi beriladi. Barcha 
narsa uchun javob beradigan guruhlarning oʻzlari oʻzlariga biriktirilgan jarayon 
doirasida fao liyat yuritadilar.