Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi iqtisodiyoti kafedrasi

5.12 rasm. Boshqaruvning kombinatsiyalangan tuzilmasi 
Boshqaruvning kombinatsivalashtirilgan tuzilmasi bitta tashkilot doirasidagi 
boʻlinmalar ishi xususiyatlari bilan belgilanadigan toʻgʻri chiziqli, vazifaviy, toʻgʻri-
chiziqli vazifaviy va boshqa tashkiliy tuzilmalar yigʻindisidan iboratdir. Bunda 
tashkilot ushbu vaziyat uchun yaxshiroq toʻgʻri keluvchi shaklni oʻziga oladi. 
Masalan, firmaning bitta boʻlimida mahsulotli, boshqasida vazifali, uchinchisida 

---

109 
matritsa tuzilmadan foydalanish mumkin. Qoidaga koʻra, boshqaruvning yuqori 
darajasi toʻgʻri chiziqli vazifaviy tuzilma boʻyicha quriladi. 
Boshqaruvning quyi darajasi odatda boshqaruvning toʻgʻri chiziqli tuzilmasi 
boʻyicha quriladi. Bunda tashkilotlar boshkaruv tuzilmalarining egiluvchanligi, 
ularning turli tumanligi asosan boshqaruvning oʻrtacha darajasi bilan belgilanadi. 
Tashkilotlardagi boshqa-ruvning yuqori va quyi darajalari oʻzgarishlarga nisbatan 
konservativroqlar (5.12 rasm). 
Ushbu tashkil qilishda korporatsiyaning yuqori darajadagi rahbariyati uzoq 
muddatli rejalashtirish, strategik siyosatni ishlab chiqish, hamda butun tashkilot 
doirasidagi harakatlarni muvofiqlashtirish va nazorat qilish uchun javob beradi. 
Qoidaga koʻra, mustaqil iqtisodiy birliklar boʻlgan boʻlinmalar operativ qarorlarni 
qabul qiladilar. Ular asosiy kompaniyaga asosan moliyaviy masalalarda 
boʻysunadilar. 
Hozirgi sharoitlarda tashkiliy tuzilmalarni takomillashtirishning asosiy 
yoʻnalishlari qoʻyidagilardan iboratdir: 
• ishlab chiqarish va sotish operatsiyalarini markazlashti- rilmaganligi; 
• tashkiliy tuzilmalarning epchilligini oshishi; 
• direktorlar 
kengashining 
rolini 
kuchayishiga 
ega 
boshqaruvning 
markazlashtirilmagan tuzilmalari; 
• vertikal dezintegratsiya(tarkibiy qismlarga taqsimlanish) korxonani oddiy 
boʻlinmalar tashkil qilish maqsadida segmentlarga ajratishdan to yuridik mustaqil 
shoʻba kompaniyalariga ajratishgacha (vertikal yoki pastga qaytadan tuzilmalarga 
ajratish) yoki faoliyatning maʼlum sohalariga ixtisoslashgan firmalarni tashkil qilish 
yoʻli bilan singil korxonalarni ajratilishi (gorizontal qaytadan tuzilmalarga ajratish); 
• ichki soddalashtirishlar yoki oʻzgartirishlar, ular boshqaruv boʻgʻinlari va 
darajalarini birlashtirish, taqsimlash, birovga qayta boʻysundirish, qisqartirish yoʻli 
bilan amalga oshiriladi; 
• tor ixtisoslashishdan integratsiyalashishga oʻtish; 
• muvofiqlashtirish 
va 
nazorat 
qilishda 
maʼmuriy 
qoʻllanmalardan 
foydalanishdan voz kechish; 
• shoʻba kompaniyalarning rahbariyatiga ishlab chiqarish-sotish muammolarini 
hal qilishdagi vakolatlarni berish; 
• piramidali tashkiliy tuzilmalarni darajalarning kichikroq soniga ega tekisiga 
aylantirish. Xorijiy firmalarda boshqaruv darajalarining soni 8-12 dan 4-5 gacha 
qisqartiriladi, ya ʼni bosh boshqaruvchi va bevosita mijozlar bilan ishlovchi 
xodimlar oʻrtasidagi oraliq boʻgʻinlarning miqdori pasaytiriladi. Buning natijasida 
har bir menejerning faoliyati bevosita isteʼmolchilar talablarini qanoatlantirishga 
yaqinlashtiriladi.