Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi iqtisodiyoti kafedrasi

5.6-rasm. Toʻgʻri chiziqli vazifaviy tuzilma 
Tuzilmaning kamchiligiga qoʻyidagilarni kiritish mumkin: 
• harakatlar birligining yoʻqligi; 
• vazifaviy xizmatlar oʻrtasida doimiy oʻzaro aloqalarni qoʻllab quvvatlash 
imkoniyati yoʻqligi; 
• qarorlar qabul qilishning uzoq muddatli tadbirlari; 
• ijrochilarning ish uchun javobgarliklarini pasayishi, chunki ulardan har biri 
bir necha rahbarlardan koʻrsatmalar oladilar; 
• xodimlar tomonidan "yuqoridan" olinadigan koʻrsatmalar va farmoyishlarni 
muvofiqlashmaganligini, chunki har bir vazifaviy boʻlinma oʻzining masalalarini 
birinchi oʻringa qoʻyadi. 
• yakka hukmronlik tamoyilini buzilishi. 
B oshqaruvning toʻgʻri chiziqli - shtabli tuzilmasida birinchi (toʻgʻri chiziqli) 
rahbarga aniq masalalarni ishlab chiqish va tegishli qarorlar, rejalarni tayyorlashda 
shtablar deb atalgan, vazifaviy boʻlimlardan tashkil topgan boshqaruvning maxsus 
apparati yordam beradi. Bunday boʻlinma oʻz qarorlarini yuqori rahbar orqali 
oʻtkazadi yoki (maxsus vakolatlar doirasida) ularni pastda turuvchi daraja xizmatlari 
va ijrochilarigacha yetkazadi (5.7 rasm). Vazifaviy boʻlinmalar, qoidaga koʻra, 
ishlab chiqarish (tijorat) boʻlimlariga mastaqil ravishda farmoyishlar berish 
huquqiga ega emaslar. 

---

104 
5.7-rasm. Toʻgʻri chiziqli shtabli tashkiliy tuzilma 
Vazifaviy xizmatlar ishlab chiqarishning texnik qoʻllab quvvatlanishini amalga 
oshiradilar, ishlab chiqarishga rahbarlik qilish bilan bogʻlik masalalarni hal qilish 
variantlarini tayyorlaydilar, toʻgʻri chiziqli rahbarni rejalashtirish, moliyaviy hisob-
kitoblar, moddiy-texnik taʼminot va boshqa masalalardan ozod qiladilar. Tashkiliy 
tuzilma boshqaruvning yuqori operativligini taʼminlaydi. 
Firma qanchalik yirik boʻlsa, u shunchalik shoxlab ketgan apparatga ega 
boʻladi. Shu munosabat bilan vazifaviy xizmatlar fao liyatini muvofiqlashtirish yoki 
oʻzining ixtiyorida kompyuter texnikasiga ega boʻlgan yuqori malakali xo dimlarga 
ega yirik ixtisoslashgan boʻlinmalarni tashkil qilish haqidagi masala vujudga keladi. 
Boshqaruvning bu tuzilmalarida boʻlinmalar oʻrtasida gorizontal darajadagi 
yaqin aloqalar va oʻzaro hamkorliklar yoʻqdir. 
Boshqaruvning matritsa tuzilmasi - bu boshqaruvning tashkiliy tuzilmasining 
zamonaviy samarali turi boʻlib, u ikkita tuzilmalar toʻgʻri chiziqli va dasturiy 
maqsadni birga olib borish yoʻli bilan yaratiladi (5.7 rasm) 
Toʻgʻri chiziqli tuzilmaga muvofiq (vertikal boʻyicha) tashkilot faoliyatining 
ayrim sohalarini boshqarish amalga oshiriladi; ishlab chiqarish, sotish, taʼminot, 
dasturiy maqsadli tuzilmaga muvofiq (gorizontal boʻyicha) dasturi(loyihalar)ni 
boshqarish. 
Boshqaruvning matritsa tuzilmasida dastur(loyiha)ning rahbari toʻgʻri chiziqli 
rahbarlarga ham boʻysunuvchi mutaxassislar bilan ishlaydi. U aniq dastur boʻyicha 
nima va qachon qilinishi kerakligini belgilaydi. Toʻgʻri chiziqli rahbar esa u yoki bu 
ishni kim va qachon bajarishi kerakligini hal qiladi. 
Boshqaruvning matritsa tuzilmasining afzalliklari quyidagilar: 
• boshqaruv xodimlari faoliyatini vazifaviy boʻlinmalar bilan oʻzaro hamkorlik 
qiluvchi dasturiy boʻlinmalarni shakllantirish yoʻli bilan faollashtirish, boshqaruv 
vazifalarini yuqori natijalarga erishish uchun javobgar boʻlgan rahbarlar (loyihaviy 
va dasturiy guruhlar rahbarlari) va mavjud resurslardan toʻliqroq foydalanish uchun 

---

105 
javobgar boʻlgan rahbarlar (vazifaviy boʻlinmalar boshliqlari) oʻrtasida yetarlicha 
aniq taqsimlanishi; 
• barcha darajadagi rahbarlar va mataxassislarni ishlab chiqarish (tijorat)ni 
takomillashtirish boʻyicha faol ijodiy faoliyatga jalb qilish; 
qarorlar qabul qilish boʻyicha vakolatlarni oʻrtacha darajaga topshirish 
natijasida yukori darajadagi rahbarlarga yuklamani pasaytirish. Bunda asosiy 
qarorlarni bajarilishini muvofiqlashtirish va uni nazorat qilish yuqori darajada 
saqlanib qoladi; bir necha dasturlarni bajarishda resurslar bilan manevr qilishning 
egiluvchanligi va operativligi taʼminlanadi.