Тошкент давлат иқтисодиёт университети

1. Сотувчиларнинг 
бозордаги 
ҳукмронлиги. Рақобатлашувчи сотувчилар ўртасидаги беллашув (ҳар бир 
фирма рақобат афзалликларидан фойда олиш ва қулай мавқега эга бўлиш 
учун ўзининг шахсий рақобат стратегиясига амал қилади).
Таъминотчилар товарнинг бозордаги рақобатбардошлигига хомашё 
етказиб берувчи сифатида таъсир кўрсатади. Хомашё нархларининг 
кўтарилиши ишлаб чиқариш харажатларининг кўпайишига ва шу асосда 
тайёр маҳсулот таннархининг ошишига олиб келади. Агар товарларнинг 
чакана нархларини кўтариш имкони бўлмаса, хомашё нархларининг 
кўтарилиши ҳисобидан тармоқда товар ва хизматларни сотишдан келадиган 
фойда ҳажми камайиб кетади.
2. Бир-бирининг ўрнини босувчи ва нарх нуқтаи назаридан 
рақобатбардош бўлган товарлар ўртасидаги рақобат (ўрнини босувчи 
товарлар томонидан юзага келган хавф туфайли вужудга келган рақобат 
кучлари). 

---

39 
Тармоқдаги рақобатнинг структураси тармоқдаги консолидация 
(жипслашув) даражасига боғлиқдир. Фрагментланган (бўлинган) тармоқда 
потенциал хатарлар кўпроқ бўлади, чунки бундай тармоқларга кириб келиш 
нисбатан енгилдир. Консолидацияланган тармоқларда, одатда, катта ва 
мустақил компаниялар фаолият кўрсатади. Компанияларнинг нарх уруши 
олиб бориш имконияти рақобатнинг асосий хатарли кучидир. Бундай 
холларда компаниялар сифатдаги устунликлар бўйича рақобатлашишга 
интиладилар, яъни рақобатчилик уруши савдо маркасига содиқлик ва нарх 
уруши эҳтимолини камайтириш позицияларидан олиб борилади. Бундай 
тактиканинг муваффақияти тармоқда маҳсулотни дифференциаллаш 
имкониятларига боғлиқдир.
Тармоқда талабнинг ўсиб бориши рақобатнинг сусайишига ва экспансия 
учун катта имкониятларнинг вужудга келишига олиб келади. Компанияларда 
инвестицияларга талаб кучаяди. Аксинча, талаб ўсишининг секинлашиши 
рақобатни кучайтириб юборади, компаниялар бозорларни фақат бошқа 
компаниялардан тортиб олиш ҳисобигагина қўлга киритишлари мумкин 
бўлади. Шундай қилиб, талабнинг камайиши – рақобатнинг кучайишига олиб 
келадиган асосий хатардир.