Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Ключевые слова: дизартрия, логопедия, иннервация, недостаток речи, 
воспаление мозга головы.
METHODS OF APPLICATION OF Cognitive Processes in Speech 
Impaired Children 
Gulyamova A.A. - Teacher of Tashkent State Pedagogical University 

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
235 
Annotation. Theoretical and practical study of the role of modern 
technologies in the development of cognitive processes in children with dysarthria of 
preschool age, speech disorders, methodological recommendations. The article 
briefly states that one of the most effective ways to develop speech in children with 
speech defects is to use modern technology and be able to use it correctly. 
Key words: dysarthria, speech therapy, innervation, speech deficiency, 
inflammation of the brain.
Hozirgi kunga kelib bolalarda turli xil nutq kamchiliklari uchrab turadi. 
Ularning sabablari esa turlichadir. Nutqdagi kamchiliklar esa bolalarning muomila 
qilish va o‗qitish uchun salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Logopediyada turli xil nutq 
nuqsonlari uchrab turadi, shulardan biri nutq apparati innervatsiyasining organik 
buzilishi sababli nutqning talaffuz tomonidan buzilishi – dizartriya nutq kamchiligi 
sifatida uchraydi[1]. Dizartriya markaziy xarakterdagi organik nutq buzilishi 
hisoblanadi. Dizartriyada nutq a‘zolarining kam harakatlanishi natijasida nutq 
tovushlari artikulyatsiyasi qiyinlashadi, ovoz nafas buzilishlari hamda nutqning 
sur‘ati, ritmida hamda ifodaliligida o‗zgarishlar kuzatiladi.
Quyidagi sabablarga ko‗ra dizartriya nutq kamchiligi nomoyon bo‗ladi.
Bosh miyaning yallig‘lanishi; 
Miyada qon aylanishining buzilishi; 
Bosh miya shikastlanishlari;
Dizartriya nutq kamchiligini muammolarini o‗rganish bo‗yicha qilingan 
muvaffaqiyatlarga qaramasdan bu tushuncha xali ham to‗liq ifodalangan emas. 
Ayniqsa maktabgacha tarbiya yoshidagi dizartriya nutq kamchiligiga ega bo‗lgan 
bolalarning bilish jarayonlarini rivojlantirishning psixokorreksion texnologiyalari 
zamonaviy logopediyaning dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi. Bolalardagi 
nutq kamchiliklarini erta aniqlash, ularni bilish faoliyatlarini chuqur o‗rganish va о‗z 
vaqtida korreksion ish olib borish, bolalarning bilimlarni chuqur о‗zlashtirishda ortda 
qolishlarini oldini olish va nutq kamchiliklarini bartaraf etishda muhim rol o‗ynaydi. 
Murakkab nutq kamchiligi bo‗lmish dizartriya ko‗pgina hollarda bolalar serebral 
falajlanish xastaligining yo‗ldosh namoyon belgisi hisoblanib, butun tayanch-harakat 
tizimidagi nuqsonlar o‗z- o‗zidan artikulyatsion apparat innervatsiyasiga ko‗rsatgan 
patologik ta‘siri natijasida dizartrik bola nutqida murakkab kamchiliklarga sabab 
bo‗ladi. Bu muammo o‗z o‗rnida yana qator muammolar yigindisini (nutqiy, 
psixologik, ijtimoiy, intellektual va hakazo...) ham keltirib chiqarishi kuzatilishi 
mumkun[2].
Murakkab nutq kamchiligi bo‗lmish dizartriya ko‗pgina hollarda bolalar 
serebral falajlanish xastaligining yo‗ldosh namoyon belgisi hisoblanib, butun 
tayanch-harakat 
tizimidagi 
nuqsonlar 
o‗z-o‗zidan 
artikulyatsion 
apparat 

---