Toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi qadimgi dunyo falsafasida ontologik bilimlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

GLOSSARIY 
Abadiy qaytish ta’limoti – bu g‘oyaning mohiyati shundan iboratki, ilohiy 
xususiyatga ega bo‘lgan abadiy barhayot inson ruhi yerga tushib inson tanasi 
orqali namoyon bo‘ladi, aynan zaminda ruh bilan tana qo‘shiladi. Shu holda tana 
tabiiy holda o‘z ruhiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tishi zarur. 
Absurd - Kamyu “Sizif haqida afsona” nomli falsafiy risolasida ma’nosizlik 
(absurd) falsafasini oldinga surdi.
Agnostisizm – bilishni inkor qiluvchi ta’limot. 
Antinomiya – isbotlash ham inkor etish ham mumkin bo‘lgan haqiqatlar 
yoki qoidalar. 
Apeyron – Anaksimen ta’limotida: olamning umumiy moddiy asosini 
tashkil etuvchi nomuayyan mayda zarrachalar. 
Aporiya – aynan bir narsaga nisbatan aytilgan qarama-qarshi xulosalarning 
“tengligi” ni, ya’ni chinligini isbotlovchi dalil. 
Apologetika – so‘zning lug‘aviy ma’nosi himoya qilmoq demakdir, ya’ni 
xristian dini aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. 
Aprior – tajribagacha bo‘lgan bilim. 
Aposterior – tajribadan keyingi bilim. 
Arxetip - 
yungcha «arxetip»lar inson holatining shakliy timsollaridir yoki 
majoziy andozalaridir.
Assotsiatsiya – bilishdagi munosabat-asoslari. 
Axloqiy rasionalizm – bilimlar inson axloqiy faoliyatini yaxshilikka 
qaratish orqali namoyon bo‘ladi. 
Atom – dunyoning moddiy asosi, ruhiyatga ham ega, doimiy harakatda, 
mayda, bo‘linmas zarracha. 
Atlantida – yo‘q bo‘lib ketgan jamiyat. 
“A’lo odam” - zaminning mazmuni, mukammal kuchli irodaga ega bo‘lgan 
inson.  
Biologik antropologiya – insonni biologik mavjudot sifatidagi jihatlarini 
bo‘rttirib o‘rganuvchi ta’limot. 
Birlamchi sifatlar – narsalarning mohiyatiy belgilari. 
Begonalashish – o‘zgaga aylangan inson, har bir narsaga begona bo‘lgan 
inson, "Begona" asarining bosh qahramoni Merso faqat o‘zi uchun yashaydi, 
uning qalbida odamlarga bo‘lgan mehr alangasi so‘ngan.
Boshlang‘ich ibtido – substansiya, birinchi ibtido, asos, negiz degan 
ma’nolarni anglatadi. 

---

Gedonizm – lazzatlanish, huzurlanish. 
Gilozoizm – hamma mavjud narsalarni ruhga, jonga ega deb hisoblash. 
Geotsentrizm - Yer - Olamning markazi, degan ta’limot. 
Gomomeriyalar – Anaksagor ta’limotida: dunyoning moddiy asosini 
tashkil etuvchi mayda zarrachalar -urug‘chalar. 
Gumanizm – insonning dunyodagi o‘rni, mohiyati va vazifasi, borlig‘ining 
mazmuni va maqsadi haqidagi tushuncha. 
Dasiyn - Xaydegger o‘z falsafasiga “dasiyn” tushunchasini kiritadi. Bu 
tushuncha inson borlig‘i ma’nosini anglatadi.
Demiurg – eng oliy iloh, xudo desa ham bo‘ladi. 
Determinizm – zaruriy shartlanganlik tamoyili. 
Deduksiya – umumiydan xususiyga borish. 
Deizm – xudo olamni yaratadi, lekin keyingi rivojiga aralashmaydi degan 
falsafiy ta’limot.
Deduktiv metod – umumiy bilimdan xususiy bilimga borish usuli. Dekart 
inson aqliga yuqori baho beradi, natijada rasionalizmni rivojlantiradi. U 
Bekonga qarama-qarshi deduktiv metodni ilgari suradi. 
Dialektika – raqib bilan bahs-munozara yurita olish san’ati. 
Donolik – yaxshi fikr, yaxshi so‘z, yaxshi amal birligi. 
Dualizm – nomoddiy va moddiy substansiya birlamchi asos sifatida 
mavjud.