Toshkent davlat sharqshunoslik instituti jahon siyosati, tarixi va falsafasi fakulteti
Download 269.94 Kb. Pdf ko'rish
|
jahon iqtisodiyotida mamlakatlar guruhlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5. Foydalanilgan adabiyotlar
|
4. Rivojlanayotgan mamlakatlar
Bularga Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi va Okeaniyaning 120 tadan ortiq davlati kirib, ularda yer aholisining katta qismi yashaydi. XX asrning ikkinchi yarmida rivojlanayotgan mamlakatlarda ahamiyatli o„zgarshilar sodir bo„ldi: milliy daromad ancha o„sdi, zamonaviy xo„jalik shakllantirilmoqda, xalqaro mexnat taqsimotiga ularning o„rni barqarorlashmoqda. Mazkur mamlakatlar - jahon bozoriga xom ashyoni muhim yetkazib beruvchilaridir. Ularning orasida nafaqat agrar, balki agrar-industriallari ham bor. Biroq mustaqil rivojlanish yo„lida rivojlanayotgan mamlakatlar ahamiyatli qiyinchiliklarga yuz tutmoqda, ularning aksariyatida hozirgacha oziq-ovqat muammosi hal qilinmagan. Bandlik muammolari dolzarb bo„lib turibdi (shu bilan birga aholini zodagonlar qismining 10 turmush tarzi rivojlangan mamlakatlar burjuaziyasi hayotiga o„xshashdir). Bularning bari xo„jalikning ko„p ukladliligi, iqtisodiy rivojlanishning tobeligi, texnologiyalar hamda mehnat unumdorligining jahon darajasidan surunkali orqaga qolish sharoitida ro‟y beradi. Rivojlanayotgan mamlakatlar bir-biridan nafaqat hududlarining kattaligi, aholining soni, tabiiy sharoitlar, rivojlanishining tarixiy xususiyatlari bilan, balki xo„jalikning tuzilmasi, ilmiy va texnik salohiyatining imkoniyatlari bilan farqlanadi. Bunday mamlakatlarning anchagina quyi turlarini ajratib olish mumkin. Birinchi navbatda, xo„jalik tuzilmasi nisbatan yetuk bo„lgan industrial-agrar mamlakatlarning quyi turlari o„ziga e‟tiborni tortadi. Bular Hindiston, Venesuela, Peru, Kolumbiya, Ekvador, Yamayka va b. - Lotin Amerikasida; Marokash, Tunis, Misr va b. - Afrikada. Ushbu mamlakatlarga yangicha industriallashuv xos bo„lgan zamonaviy mamlakatlarda iqtisodiy o„sish bilan bir vaqtda kechgan jarayonlar sodir bo„lmoqda, bu yerda mahalliy va xorijiy kapital faol o„zaro ta‟sir ko„rsatadi, yosh industriya quvvatga to„lib, unda tog„- qazib olish sanoatidan tashqari, qayta ishlash sanoati, energetika ham rivojlanmoqda, transport aloqalari xizmat ko„rsatish sohasi yaxshilanib, milliy kadralarni tayyorlash faol amalga oshirilmoqda. Neftni qazib oluvchi mamlakatlar Zamonaviy neftni qazib olish sanoatiga ega bo„lgan, neftni qazib oluvchi deb atalmish mamlakatlar o„ziga xos quyi turni tashkil etadi. Bular Saudiya Arabistoni, Quvayt, Birlashgan Arab Amirliklari, shuningdek Iroq, Eron va b.lardir. Neft savdosidan kelib tushadigan ulkan tushumlar tufayli, ular zamonaviy xo„jalikni, moliya sohasini rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlarga ega. Ulardan ba‟zilari aholi jon boshiga YAIM ko„rsatkichlariga ko„ra dunyodagi eng boy mamlakatlar hisoblanadi. Eng kam rivojlangan mamlakatlar quyi turi ko„p sonlidir. Ular ishlab chiqarish kuchlarini nihoyatda past rivojlaganligi bilan farqlanadi.Bular asosan agrar yoki industrialdan oldingi mamlakatlardir.Ularda xo„jalikning an‟anaviy tizimi, kapitalistikdan oldingi (aksariyat hollarda feodal) munosabatlar ustuvorlik qiladi.Qishloq xo„jaligida aholining 85-90 foizi ishlaydi, sanoati esa rivojlanmagan. Eng qashshoq mamlakatlarga jahonning 2-3 o„ntaligi kirib, ular 11 orasida Mozambik, Angola, Efiopiya, Syerra-Leone, Burundi va Ruanda, Somali, Tanzaniya, Chad, Burkina-Faso va b. - Afrikada; Afg„oniston, Kambodja, Bangladesh, Yaman va b. - Osiyoda. Ko„p sonli rivojlanayotgan mamlakatlar orasidan yana bir nechta quyi turlarini ajratish mumkin. Bu qishloq xo„jaligida monokulturaning ustunligi xos bo„lgan mamlakatlar (“banan respublikalari”)dir. Ular jahon bozoriga bir-ikki eksport mahsuloti bilan chiqadilar; shuningdek, tog„-qazib olish sanoati mahsulotini eksport qiladigan katta bo„lmagan orol-davlat va mamlakatlar. Iqtisodiyoti markazlashtirilgan tartibda boshqariladigan mamlakatlar - bu Xitoy Xalq Republikasi, Koreys Xalq-demokratik Respublikasi, Vyetnam, Laos, Kuba. Mazkur mamlakatlar iqtisodiyotiga bozor munosabatlari tobora chuqur kirib borishidan qatiy nazar (bozor munosabatlari Xitoy va Vyetnamda ayniqsa faol rivojlanmoqda), ularda xo„jalikni tashkil etish va boshqarishning ma‟muriy- buyruqbozlik usullari saqlanib qolmoqda. Iqtisodiyoti markazlashtirilgan tartibda boshqariladigan mamlakatlar xo„jalikni rivojlantirishning ayrim muammolarini muvaffaqiyatli hal qiladilar, jumladan industriallashuvning texnik-iqtisodiy masalalarini (ayniqsa, harbiy qudratni yaratish, iqtisodiy rivojlanish sur‟atlarini tezlashtirishni). Biroq, mazkur mamlakatlar iqtisodiyotida xo„jalikning o„zini o„zi tartibga solish, resurslarni obyektiv taqsimlash va tartibga solish mexanizmlari zaifdir. 12 5. Foydalanilgan adabiyotlar: Махмудов Э.Р. Мировая экономика: современныеэкономические системы. - T., 2004. (JIDUkutubxonasida). Shodiyev R. X., Maxmudov E. R. Jahon iqtisodiyoti. - T., 2005. “Jahon iqtisodiy geografiyasi” o‟quv qo‟llanman, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, 2011. http://ziyonet.uz/ Download 269.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|