Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti sharq sivilizatsiyasi va tarix fakulteti sharq falsafasi va madaniyati yo

Nutqning og`zaki shakli
Aloqasiz, havosiz odam mavjud bo'lolmaydi. Boshqa odamlar bilan muloqot qilish qobiliyati insonga yuksak tsivilizatsiyaga erishish, kosmosga chiqish, okean tubiga cho'kish, er osti tubiga kirib borish imkonini berdi. Muloqot insonga o'z his-tuyg'ularini, kechinmalarini oshkor qilish, quvonch va qayg'u, ko'tarilish va pasayish haqida gapirish imkonini beradi.
Inson uchun muloqot uning yashash joyidir. Muloqotsiz inson shaxsining shakllanishi, uning tarbiyasi, aql-zakovatining rivojlanishi mumkin emas.
Bir qarashda, “muloqot” tushunchasining mazmuni hamma uchun tushunarli va alohida tushuntirishni talab qilmaydigandek tuyuladi. Shu bilan birga, muloqot odamlar o'rtasidagi o'zaro ta'sirning juda murakkab jarayonidir.
Insonning nutq faoliyati eng murakkab va eng keng tarqalgan. Busiz boshqa hech qanday faoliyat mumkin emas, u insonning boshqa har qanday faoliyati (ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy, ilmiy, boshqaruv va boshqalar)dan oldin keladi, unga hamrohlik qiladi va ba'zan shakllantiradi, asosini tashkil qiladi.
Og'zaki nutq to'g'ridan-to'g'ri muloqot qilish uchun ishlatiladigan tovushli nutq bo'lib, kengroq ma'noda har qanday tovushli nutqdir. Tarixiy jihatdan, bu nutqning birinchi shakli bo'lib, u yozishdan ancha oldin paydo bo'lgan. Og'zaki nutqning moddiy shakli inson talaffuz organlarining murakkab faoliyati natijasida hosil bo'lgan talaffuz tovushlaridir. Og'zaki nutqning boy intonatsion imkoniyatlari ana shu hodisa bilan bog'liq. Intonatsiya nutqning ohangi (zmstạn hwạ ↑ srd ạst↓), nutqning shiddati (balandligi), davomiyligi, nutq tezligi va talaffuz tembrining kuchayishi yoki sekinlashishi bilan hosil qilinadi. Og`zaki nutqda mantiqiy urg`uning o`rni (prwy̰z gilnạr rạ dust dạrd) yoki prwy̰z gulnạr rạ dust dạrd) yoki talaffuzning ravshanlik darajasi, pauzalarning mavjudligi yoki yo‘qligi muhim rol o‘ynaydi. Og'zaki nutq shunday intonatsion rang-baranglikka egaki, u insonning his-tuyg'ulari, kechinmalari, kayfiyatlari va boshqalarning barcha boyligini etkazishi mumkin.
. Yozma nutq
Yozuv - bu odamlar tomonidan yaratilgan yordamchi belgilar tizimi bo'lib, u tovush tilini (tovushli nutqni) tuzatish uchun ishlatiladi. Shu bilan birga, yozish mustaqil aloqa tizimi bo'lib, u og'zaki nutqni mustahkamlash funktsiyasini bajara turib, bir qator mustaqil funktsiyalarni oladi. Yozma nutq insoniyat tomonidan to'plangan bilimlarni o'zlashtirishga imkon beradi, odamlarning muloqot doirasini kengaytiradi va yaqin atrof-muhit chegaralarini buzadi. Kitoblarni, turli davrlar va xalqlarning tarixiy hujjatlarini o'qib, biz tarixga tegishimiz mumkin; butun insoniyat madaniyati. Yozish tufayli biz Qadimgi Misr, Bobil, Fors va boshqalarning buyuk sivilizatsiyalari haqida bilib oldik.
Yozma nutqning asosiy vazifasi og'zaki nutqni fiksatsiya qilish bo'lib, uni makon va vaqt ichida saqlashni maqsad qilgan. To‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilish imkoni bo‘lmagan, ular makon va zamon bilan ajralib turgan hollarda yozuv odamlar o‘rtasida muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Qadim zamonlardan beri odamlar to'g'ridan-to'g'ri muloqot qila olmagan holda, xat almashishdi, ularning aksariyati vaqt to'sig'ini engib, bugungi kungacha saqlanib qolgan. Telefon kabi texnik aloqa vositalarining rivojlanishi yozuvning rolini ma'lum darajada kamaytirdi. Ammo faksning paydo bo'lishi va Internetning tarqalishi bo'shliqni engib o'tishga yordam beradi va nutqning yozma shaklini yana faollashtiradi. Yozma nutqning asosiy xususiyati axborotni uzoq vaqt saqlash qobiliyatidir.
Yozma nutq vaqtinchalik emas, balki statistik makonda ochiladi, bu yozuvchiga nutqni o'ylash, allaqachon yozilgan narsaga qaytish, matnning jumlalari va qismlarini qayta qurish, so'zlarni almashtirish, aniqlashtirish, amalga oshirish imkoniyatini beradi. fikrni ifodalash shaklini uzoq vaqt qidirish, lug'atlar va ma'lumotnomalarga murojaat qilish. Shu munosabat bilan yozma nutqning o'ziga xos xususiyatlari bor. Yozma nutqda kitobiy til qo'llaniladi, undan foydalanish juda qattiq standartlashtirilgan va tartibga solinadi. Gapdagi so‘z tartibi qat’iy, inversiya yozma nutq uchun xos emas va ba’zi hollarda, masalan, rasmiy ishbilarmonlik nutq uslubi matnlarida, qabul qilib bo‘lmaydi.
Bizning zamonamizda nutqning har ikkala shakli bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, tez o'zgaruvchan dunyoda ma'lumotni to'liq idrok etish, tahlil qilish va uzatish uchun har ikkala nutq shakli ham birdek kerak.
Gap — muayyan til qonuniyatiga koʻra grammatik va intonatsiyaviy shakllangan nutq birligi. Fikr shakllanishi va ifodalanishining asosiy vositasi. G. soʻz, soʻz birikmalariga qarama-qarshi qoʻyiladigan sintaktik kategoriyadir. Predikativlik, modallik, xabar intonatsiyasi, marom-ohang, tugallanganlik, soʻzlar tartibi G.ning muhim xususiyatlaridandir. Kommunikativlik — G.ning bosh vazifasi. G.lar quyidagi nuqtai nazardan tasnif qilinadi: a) tarkibidagi predikativ birlikning miqdoriga koʻra.
Bunda sodda gap, qoʻshma gap farqlanadi; b) kommunikativ vazifasiga koʻra. Bunda G.lar 3 tur ga boʻlinadi: darak gap, soʻrok gap va undov gap; v)
این کتاب است-
ایا این کتاب است؟-
-کتاب من را بگر-
estetik vazifasiga koʻra emotsional (soʻzlovchining turli emotsiyasini, emotsional munosabatlarni ifodalovchi) gap hamda intellektual (hech qanday emotsiyalarsiz faqat fikrning oʻzini ifodalaydigan, kommunikativ vazifani bajaradigan) gaplar mavjud. Gap boʻlaklari G.ni tashkil etuvchi qismlar hisoblanadi. Oʻzbek, umuman turkiy tillar uchun til birliklarining nutqda grammatik xususiyatlar asosida birikuvidan tashkil topgan sintaktik butunlikdan iborat G.lar xosdir.