Toshkent davlat transport universiteti “Temir yo‘l muhandisligi” kafedrasi

3.8 Burg‘ulash-portlatish ishlarini bajarish

Skvajinali zaryadlari bilan yumshatishga yalpi portlatish.O’ymalar qoyatoshli gruntlarini yumshatish uchun skvajina zaryadlari bilan yalpi portlatish amalga oshirilganida skvajinalar (skvajina) chuqurligi tayinlanib, ular orasidagi masofa hisoblab aniqlanadi.

Ko‘ndalang profillarda zaryadlarni kam yemiriladigan qoyatoshli gruntlarda o‘ymaning asosiy maydonchasidan pastroda joylashtirib, bunda skvajina chuqurligi o‘yma chuqurligidan har bir grunt guruhi uchun quyidagi qiymatga kattaroq bo‘lishi lozim.(10-jadv).

10-jadval. O’yma chuqurligi har bir grunt guruhi uchun

Grunt guruhi	Skvajina chuqurligining , m ga ortishi
IV	0.9

Kam yemiriladigan qoyatoshli gruntlarda skvajina chuqurligini quyidagiga teng deb qabul qilish mumkin

bu yerda: H – o‘yma chuqurligi, m;
 – ortiqcha burg‘ulash miqdori, m.

Skvajinaning o‘rtacha chuqurligi ko‘rib chiqilayotgan uchastka chegarasida m larda quyidagiga teng

bu yerda l₁, l₂, l₃ – ortiqcha burg‘ulangan skvajinalarning mos ravishda birinchi, ikkinchi va uchinchi ko‘ndalang profillardagi chuqurligi, m.

Portlatishning asosiy parametrlari bo‘lib, zaryadlar orasidagi a va zaryadlar qatori orasidagi b masofalar, shuningdek skvajinalar diametri – d amda standart PM ning shartli, qabul qilingan hisobiy sxemaga mos sarfi hisoblanadi.
Qatordagi zaryadlar orasidagi hamda zaryadlar qatorlari orasidagi masofalar eng kam  qarshilikning hisobiy chizig‘i uzunligiga bog‘liq bo‘lib, u quyidagi ifoda bo‘yicha aniqlanadi, m.

bu yerda: p – 1 m skvajina ichida, uning diametriga muvofiq ravishda joylashadigan va №9 ammonit o‘llanganida va skvajina diametri quyidagicha bo‘lganidagi PM miqdori: 125mm ga 11kg
m – skvajinalar orasidagi nisbiy masofa, qoyatoshli gruntlar qattiligiga bog‘liq ravishda 0,9 dan 1,4 gacha deb qobul qilinadi;
q – PM ning qoyatoshli grunt guruhiga bog‘liq ravishda kg/m³ lardagi nisbiy sarfi quyidagiga teng,IV guruh – 0,40 kg/m³
H – o‘yma chuqurligi, H =2.32m;
l – skvajinaning ko‘ndalang profildagi chuqurligi, m.



Qarshilik hisobiy liniyasining o‘rtacha uzunligi quyidagi ifoda bo‘yicha m larda aniqlanadi

bu yerda ₁, ₂, ₃ – har bir ko‘ndalang profil uchun eng kichik qarshilik hisobiy liniyasining mos ravishdagi uzunligi, m.

Trassadagi piketdagi o‘yma hajmi V_o‘ va o‘ymaning har bir piketidagi zaryad massasi quyidagi ifodalarga binoan aniqlanadi:




bu yerda: F₁, F₂, F₃ – tegishli piketlardagi o‘yma ko‘ndalang kesimining
maydoni, m²;
ye – №9 ammonitdan boshqa PM larga o‘tkazish koeffitsiyenti (0,8 dan 1,5 gacha deb olinadi);
a – qatordagi skvajinalar orasidagi masofa, m, 0,85 b ga teng deb olinadi.


O’ymaning ko‘ndalang kesimi uchun skvajina zaryadlari massasini ifodasiga tegishli ye, , a,  va qiymatlarini, keyin esa zaryadning o‘rtacha massasini (_o‘rt) aniqlash bilan qo‘yish orqali aniqlanadi.
O’ymaning ko‘ndalang profillarida zaryadlarni b = .......... m bo‘lganida ikki qator qilib joylashtiradilar. Uzunligi L = ........... m bo‘lgan o‘ymani yumshatish uchun kerakli zaryadlar miqdori quyidagi ifoda bo‘yicha donalarda aniqlanadi.


O’ymani yalpi yumshatish uchun PM ga bo‘lgan ehtiyoj quyidagiga teng, kg:


1 m³ o‘ymani yumshatish uchun portlovchi modda (PM) ning o‘rtacha sarfi quyidagi ifoda bo‘yicha aniqlanadi, kg:


Skvajinalar burg‘ulashni BTS-150 burg‘ulash mashinasi yordamida bajarish tavsiya etiladi. Burg‘ulash asbobi sifatida uzunligi 2 m, diametri 108 va 150 mm ga teng trubkasimon shtangadan yasalgan burg‘u stavi bo‘lgan uch sharli dolotolar qo‘llaniladi. Skvajinalarni burg‘ulashdan qolgan mayda narsalarni tozalash kompressor yordamida siqilgan havo bilan bajariladi.