Toshkent davlat yuridik universiteti
Transport ekspedistiyasi shartnomasi shartlarini buzganlik
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
3. Transport ekspedistiyasi shartnomasi shartlarini buzganlik uchun javobgarlik va shartnomani bekor bo`lish asoslari FKning 728-moddasida transport ekspedistiyasi shartnomasining shartlarini buzganlik uchun fuqarolik-huquqiy javobgarlik masalasi o`z ifodasini topgan. Unga asosan taraflar shartnoma bo`yicha o`zlariga yuklangan majburiyatlarni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda javobgar bo`lishlari nazarda tutilgan. Ekspeditor majburiyatni bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi tufayli mijozga etkazilgan zararni to`lashi shart. Agar qonun hujjatlarida yoki shartnomada o`zgacha tartib nazarda tutilgan bo`lmasa, zararni aniqlashda majburiyat bajarilishi kerak bo`lgan joyda, ekspeditor mijozning talablarini ixtiyoriy qanoatlantirgan kunda, bordi-yu, talab ixtiyoriy qanoatlantirilgan bo`lmasa, - da’vo qo`zg’atilgan kunda mavjud bo`lgan narxlar e’tiborga olinadi. Sud vaziyatga qarab, zararni to`lash haqidagi talabni qaror chiqarilgan kunda mavjud bo`lgan narxlarni e’tiborga olgan holda qanoatlantirishi mumkin. Boy berilgan foydani aniqlashda mijoz tomonidan uni olish uchun ko`rilgan choralar va shu maqsadda ko`rilgan tayyorgarliklar hisobga olinadi. Masalan, da’vogar «KN IBRAKOM FZ Co» kompaniyasining O`zbekistondagi vakolatxonasi xo`jalik sudiga javobgar «JMP International» MChJ QKga nisbatan da’vo arizasi bilan murojaat qilib, 4317565,50 so`m asosiy qarzni, 800000 so`m zararni undirishni so`ragan. Ish hujjatlaridan ko`rinishicha, «JMP International» MChJ QK va «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasi o`rtasida 2010 yil 8 iyunda transport ekspedistiyasi to`g’risida 07/10-sonli shartnoma tuzilgan. Shartnomaga ko`ra, «JMP International» MChJ QK - mijoz topshirig’iga 241 asosan «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasi - ekspeditor haq evaziga yuk tashish bilan bog’liq xizmatlarni bajarishi lozim bo`lgan. «JMP International» MChJ QK 2010 yil 8 iyundagi 1-sonli buyurtma bilan murojaat qilib, 37,7 m 3 hajmdagi, 15932,90 AQSh dollarilik nektar ichimliklari va sharbatlarini Sirdaryo shahridan Afg’oniston Respublikasining Hayraton shahrigacha olib borish uchun «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasidan avtotransport vositasi so`ragan. Buyurtmaga asosan «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasi 2010 yil 9 iyulda 19AYu69/19V757 raqamli avtotransport vositasini yuk tashish bilan bog’liq xizmatlarni bajarish uchun Sirdaryo shahriga yuborgan. «JMP International» MChJ QKning 2010 yil 20 iyuldagi xatiga asosan «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasi tomonidan avtotransport vositasi yuksiz chaqirib olingan. Natijada avtotransport vositasi yuksiz 10 kun davomida turib qolgan. «KN IBRAKOM FZCo» kompaniyasi tomonidan 10 kun davomida avtotransport vositasining yuksiz turib qolishi va chaqirib olinishi natijasida ko`rilgan zarar hisob-kitobini «JMP International» MChJ QKga taqlim etib, jami 2650 AQSh dollari miqdorida zarar to`lashni so`ragan. Biroq, «JMP International» MChJ QK zararni to`lamagan. Shu sababli da’vogar sudga murojaat qilib, 2650 AQSh dollarining so`mdagi qiymati - 4317565,50 so`m va yuridik xizmat uchun to`langan 800.000 so`m zararni undirishni so`ragan. Sud mazkur holat bo`yicha etkazilgan zararni undirish to`g’risida qaror qabul qilgan 34 . Transport ekspedistiyasi shartnomasida ekspeditorlar ikki yoki undan ortiq bo`lgan hollarda subsidiar javobgarlik vujudga keladi. Subsidiar javobgarlik asoslari va shartlari shartnoma va qonun hujjatlarida nazarda tutiladi. Agar ekspeditor majburiyatning buzilishi tashish shartnomalari tegishli ravishda bajarilmaganligi tufayli kelib chiqqanini isbotlasa, ekspeditorning mijoz oldidagi javobgarligi tegishli tashuvchi ekspeditor oldida javobgar bo`ladigan qoidalarga muvofiq belgilanadi. Ekspeditor majburiyatni lozim darajada bajarish uchun o`ziga bog’liq bo`lgan hamma choralarni ko`rganligini isbotlasa, u aybsiz deb topiladi. Aybning yo`qligi majburiyatni buzgan shaxs tomonidan isbotlanadi. Basharti, qonunda yoki transport ekspedistiyasi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo`lmasa, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishda majburiyatni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan shaxs majburiyatni lozim darajada bajarishga engib bo`lmaydigan kuch, ya’ni favqulodda va muayyan sharoitlarda oldini olib bo`lmaydigan vaziyatlar (fors-major) tufayli imkon bo`lmaganligini isbotlay olmasa, javobgar bo`ladi. Majburiyatni qasddan buzganlik uchun javobgarlikni bartaraf qilish yoki cheklash to`g’risidagi avvaldan kelishilgan bitim u tuzilgan paytdan boshlab haqiqiy emas deb topiladi. FKning 730-moddasiga asosan agar transport ekspedistiyasi shartnomasidan ekspeditorning o`z majburiyatlarini shaxsan bajarishi shartligi kelib chiqmasa, ekspeditor o`z majburiyatlarini bajarishga boshqa shaxslarni jalb qilishga haqli. Majburiyatni bajarishni uchinchi shaxs zimmasiga yuklash ekspeditorni transport ekspedistiyasi shartnomasining bajarilishi uchun mijoz oldidagi javobgarlikdan 34 //Олий хўжалик суди ахборотномаси. 2012 йил 5-сон. 242 ozod qilmaydi. Mijoz yoki ekspeditor o`n kun oldin boshqa tarafni ogohlantirib, transport ekspedistiyasi shartnomasini bajarishdan bosh tortishga haqli. Transport ekspedistiyasi shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortilganida, bu haqda ma’lum qilgan taraf shartnomaning bekor qilinishi tufayli ko`rilgan zararni ikkinchi tarafga to`laydi (FKning 731-moddasi). Shartnoma shartlarini o`zgartirish va bekor qilish FKning umumiy qoidalaridan kelib chiqqan holda taraflarning kelishuvi bilan amalga oshiriladi. Download 5.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|