Toshkent davlat yuridik universiteti

Zarar yetkazishni oldini olishdan kelib chiqadigan majburiyatlar. Delikt 
majburiyatlari mavjud va vujudga kelgan haqiqiy zararlarni qoplashni nazarda 
tutadi. Shu bilan birga hayotda shaxsga hali zarar yetkazilmagan bo’lsada, zarar 
yetish xavfi mavjud bo’lgan holatlar ko’p uchraydi. Bunday holatlar odatda 
energiyaning turli shakllari va zamonaviy texnologiyadan foydalanib amalga 
oshiriladigan ishlab chiqarish faoliyatida ko’p uchraydi. Masalan, tuman 
hokimiyatining qaroriga ko’ra, aholi yashaydigan punktdan uzoq bo’lmagan joyda 
axlat kuydirishga mo’ljallangan kuchli pechlar qurilishi rejalashtirildi. Ekolog 
mutaxassislar, vrachlarning xulosasiga ko’ra, mazkur inshootning qurilishi 
hududda istiqomat qilayotgan aholi salomatligi yomonlashuviga, turli yuqumli 
kasalliklarning kelib chiqishiga va boshqa salbiy oqibatlarga olib kelar ekan. 
Ta’kidlash lozimki, amaldagi FK kuchga kirgunga qadar fuqarolik 
qonunchiligida fuqarolar va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy 
manfaatlarini kelajakda yetkazilishi mumkin bo’lgan zararlar xavfidan himoya 
qilish vositasi mavjud emas edi. FKning 986-moddasida ana shunday himoya 
vositasi – zarar yetkazishning oldini olish belgilangan. Zero, bu himoya vositasini 
delikt majburiyatlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan alohida majburiyat, - deb 
baholash mumkin. 
Birinchidan, FKda kelgusida zarar yetish xavfi mavjudligi holati belgilangan 
bo’lib, bu holat delikt majburiyati bilan bog’liq bo’lmaydi (FKning 986-moddasi 
1-qismi). Bu yerda faqatgina zararning vujudga kelish xavfi mavjud, zararning o’zi 
hali mavjud emas. Ikkinchidan, FKning 986-moddasida korxona, inshootdan 
foydalanish yoxud boshqa ishlab chiqarish faoliyatining oqibati bo’lgan holatni 
nazarda tutadi va holat delikt majburiyati bilan bog’liq, lekin bu faoliyat zarar 
yetkazishda davom etmoqda yoki yangi zarar yetkazish xavfini vujudga 
keltirmoqda. Bu holatda zarar yetkazish xavfi bilan bog’liq bo’lgan majburiyat, 
shu vaziyatda vujudga kelgan delikt majburiyatlari bilan bog’liq bo’ladi, garchi 
mustaqil mazmunga ega bo’lsa va mustaqil oqibatlarni vujudga keltirsa-da.
Mazkur holatlatlardan kelib chiqib, aytish mumkin, kelgusida zarar 
yetkazilishi xavfidan kelib chiqadigan, shu bilan birga korxona, inshootdan 
foydalanish yoxud boshqa ishlab chiqarish faoliyatining oqibatida yetkazilgan va 
zarar yetkazilish davom etayotgan majburiyatlarga muvofiq, uni amalga 
oshirayotgan yoki amalga oshirish istagida bo’lgan shaxs (ehtimol tutilgan zarar 
yetkazuvchi) tegishli faoliyatni to’xtatib turish yoki tugatishga majbur, kelgusida 
o’ziga zarar yetkazilish xavfi bor bo’lgan shaxs bunday xavfni yuzaga keltiradigan 
faoliyatni taqiqlash to’g’risida da’vo qo’zg’atishga haqli. Mazkur vaziyatlar 
vujudga kelish asosi bo’lib, kelgusida zarar yetkazish xavfi faktining namoyon 
bo’lishi, shu bilan birga korxona, inshootdan foydalanish yoxud boshqa ishlab 
chiqarish faoliyatining oqibati hisoblanadi. Bunda xavf real bo’lishi, shaxsning 
subyektiv qarashlaridan va muayyan vaziyatga nisbatan hissiyotlaridan kelib 
chiqmasligi lozim.