Toshkent davlat yuridik universiteti
-§. Energiya ta’minoti shartnomasi taraflari va ularning huquq va
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
2-§. Energiya ta’minoti shartnomasi taraflari va ularning huquq va
majburiyatlari O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga ko`ra energiya ta’minoti shartnomasini tuzishda, bir tomondan tutashtirilgan tarmoq orqali energiya bilan ta’minlovchi tashkilot, boshqa tomondan, abonent (iste’molchi) ishtirok etadi. Fuqarolik qonunchiligiga ko`ra energiya ta’minoti sohasidagi subyektlar - “energiya bilan ta’minlovchi tashkilot”, “abonent (iste’molchi)” va “subabonent” atamalari bilan ifodalangan. Shu o`rinda, “energiya iste’molchisi” tushunchasini “energiya tizimining abonenti” tushunchasidan farqlash lozim. Har bir abonent iste’molchi hisoblanadi, ammo hamma iste’molchilar ham abonent bo`lavermaydi: ayrim iste’molchilar subabonent, ya’ni o`zi abonent bo`lmagani holda abonentning tarmog’idan foydalanadigan shaxslar bo`lishi mumkin. Elektr energiyasi bilan ta’minlovchi tashkilotning tarmog’iga bevosita ulangan iste’molchi abonent deb tan olinadi, agar elektr tarmoqlari uning balansida bo`lsa hamda energiya bilan ta’minlovchi tashkilot bilan iste’molchi o`rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq, elektr energiyasidan foydalanish huquqi va shartlari kelishilgan bo`lsa (masalan, energiya ishlab chiqaruvchidan energiya oluvchi energiya ta’minoti tashkiloti iste’molchi bo`lib), energiya ta’minoti tashkilotiga ulangan fuqaro, yuridik shaxs abonent hisoblanadi. Ayni paytda energiya bilan ta’minlovchi tashkilot hisoblangan subabonent ham iste’molchi bo`lib, bevosita abonentning elektr tarmoqlariga ulangan va u bilan elektr energiyadan foydalanish shartnomasini tuzgan bo`ladi. Subabonent — energiya bilan ta’minlaovchi tashkilot roziligi bilan iste’molchining tarmoqlariga bevosita ulangan va iste’molchi bilan energiya ta’minoti yuzasidan Energiya bilan ta’minlovchi tashkilot – energiya ta’minoti shartnomasi bo`yicha viloyat, shahar, iqtisodiy zona (sanoat zonasi) doirasida iste’molchilarga energiya sotish va taqsimlash huquqiga ega bo`lgan yuridik shaxs. 61 shartnoma tuzgan iste’molchi. Energiya subiste’molchiga berilganda, iste’molchi energiyadan foydalanish qoidalariga rioya qilinishi bo`yicha energiya bilan ta’minlovchi tashkilot oldida javobgar bo`ladi. Fuqarolik kodeksining 478-moddasiga ko`ra energiya ta’minoti shartnomasiga oid qoidalar tutashtirilgan tarmoq orqali issiqlik energiyasi, gaz, neft va neft mahsulotlari, suv va boshqa tovarlar bilan ta’minlash munosabatlariga nisbatan ham qo`llanadi. Energiya va gaz ta’minoti sohasidagi iqtisodiy munosabatlar elektr, issiqlik energiyasi va gaz bilan ta’minlash shartnomalari orqali belgilanadi. Elektr, issiqlik energiyasi va gaz bilan ta’minlash shartnomalarida bir tomondan energiya va gaz ta’minoti tashkiloti, ikkinchi tomondan, bevosita energiya yoki gazdan foydalanuvchi yoxud asosiy iste’molchining tarmog’iga ulangan o`zining kontragentlarini ular bilan ta’minlovchi va iste’molchi korxonalar qatnashadi 12 . Demak, energiya bilan ta’minlovchi tashkilotlar jumlasiga, “O`zbekenergo” DAK tizimidagi va “O`zbekneftgaz”, “O`ztransgaz” Milliy xolding kompaniyalari, “O`zkommunxizmat” davlat agentligiga qarashli korxonalar kiradi. Masalan, O`zbekiston Respublikasining “Elektr energetikasi to`g’risida”gi Qonuniga muvofiq energiya ta’minoti shartnomasi bo`yicha “energiya bilan ta’minlovchi tashkilot” sifatida «O`zbekenergo» akstiyadorlik kompaniyasi tizimida har biri alohida huquq va majburiyatlari doirasida o`z huquqiy maqomiga ega bo`lgan “elektr energiyasini hosil qiluvchi korxona”, “elektr energiyasining yagona xarid qiluvchisi”, “magistral elektr tarmoqlari”, “hududiy elektr tarmoqlari korxonasi”, “elektr ta’minoti korxonasi” ishtirok etadi. Avvalo, elektr energiyasi “elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalar” tomonidan hosil qilinadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalarga yagona elektr energetikasi tizimiga ulangan stastionar elektr stanstiyalari (issiqlik elektr stanstiyalari, issiqlik elektr markazlari, gidroelektrostanstiyalar, shuningdek qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanadigan boshqa elektr stanstiyalari) kiradi. Elektr energetikasi sohasidagi maxsus vakolatli organ - «O`zbekenergo» akstiyadorlik kompaniyasining bo`linmasi hisoblangan “elektr energiyasining yagona xarid qiluvchisi” elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalar bilan elektr energiyasini xarid qilish bo`yicha, elektr energiyasini hududiy elektr tarmoqlari korxonalari bilan energiyani sotish bo`yicha, magistral elektr tarmoqlari korxonasi bilan elektr energiyasi hosil qiluvchi korxonalardan hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga elektr energiyasini uzatish bo`yicha shartnoma tuzadi. Elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalardan hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga elektr energiyasini uzatish “magistral elektr tarmoqlari” orqali amalga oshiriladi. “Hududiy elektr tarmoqlari korxonalari” elektr energiyasini iste’molchilarga taqsimlash va sotishni amalga oshiradi. Hududiy elektr tarmoqlari korxonalari elektr energiyasining yagona xarid qiluvchisidan shartnoma asosida elektr energiyasini oladi; elektr ta’minoti korxonalariga iste’molchilar bilan elektr ta’minoti shartnomalari tuzish huquqini amalga oshirish uchun belgilangan tartibda bosh ishonchnoma beradi; iste’molchilarga elektr ta’minoti shartnomasi asosida 12 Раҳмонқулов Ҳ. Олди-сотди шартномаси. – Т:. Адолат, 2000. – Б. 113. 62 elektr energiyasini sotishni amalga oshiradi. Hududiy elektr tarmoqlari orqali elektr energiyasini tegishincha Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hududi doirasida magistral elektr tarmoqlaridan iste’molchilarga uzatish amalga oshiriladi. Hududiy elektr tarmoqlarining elektr tarmog’i xo`jaligi obyektlarini boshqarishni tegishli hududiy elektr tarmoqlari korxonalarining tezkor-dispetcherlik xizmatlari amalga oshiradi. “Elektr ta’minoti korxonalari” hududiy elektr tarmoqlari korxonalarining elektr energiyasini tuman, shahar, ishlab chiqarish zonasi doirasida iste’molchilarga taqsimlash va sotishni amalga oshiruvchi bo`linmalaridir. Elektr energiyasini iste’mol qilish elektr ta’minoti shartnomasi orqali amalga oshiriladi. Elektr ta’minoti shartnomasiga binoan hududiy elektr tarmoqlari korxonasi yoki uning elektr ta’minoti korxonasi iste’molchiga elektr energiyasini ulangan tarmoq orqali yetkazib berish majburiyatini oladi, iste’molchi esa foydalanilgan elektr energiyasi uchun haqni o`z vaqtida to`lash, elektr energiyasi iste’mol qilishning shartnomada nazarda tutilgan rejimiga rioya etish, o`zi foydalanayotgan elektr tarmoqlarining, elektr energiyasi iste’moli bilan bog’liq asbob va uskunalarning lozim darajadagi texnik holatini hamda xavfsizligini ta’minlash majburiyatini oladi. Elektr ta’minoti shartnomasi yuridik yoki jismoniy shaxs bilan u hududiy elektr tarmog’iga ulanish uchun zarur uskunalarga, elektr energiyasini hisobga olish asboblariga ega bo`lgan, shuningdek, elektr energiyasidan foydalanish qoidalari talablarini bajargan taqdirda tuziladi. Elektr ta’minoti korxonalari elektr ta’minoti shartnomalariga muvofiq iste’molchilarga elektr energiyasi yetkazib berilishini ta’minlashi; o`z elektr tarmog’i xo`jaligi obyektlarida elektr energiyasining davlat standartlarida belgilangan sifat ko`rsatkichlarini saqlab turishi; elektr tarmoqlarining lozim darajadagi texnik holati va xavfsizligini ta’minlashi; iste’molchilar tomonidan haqiqatda foydalanilgan elektr energiyasi uchun to`lovlar hisobini yuritishi; elektr tarmog’i xo`jaligi obyektlaridagi rejali ta’mirlash ishlari va avariya rejimi munosabati bilan elektr energiyasi yetkazib berishning cheklanishi to`g’risida iste’molchilarni belgilangan tartibda xabardor qilishi; iste’molchilarning elektr ta’minoti masalalariga doir murojaatlarini ko`rib chiqishi shart. Elektr energiyasi iste’molchisi (iste’molchi) — elektr ta’minoti shartnomasiga muvofiq elektr energiyasidan ishlab chiqarish va (yoki) maishiy ehtiyojlar uchun foydalanuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs bo`lib, quyidagi huquq va majburiyatlarga ega: o`z elektr qurilmalarini hududiy elektr tarmoqlariga texnik shartlarga muvofiq ulash; sifat ko`rsatkichlari davlat standartlariga mos bo`lgan elektr energiyasini olish; elektr energiyasi yetkazib berishning to`xtatilishi sabablari to`g’risida belgilangan tartibda axborot olish; o`zi iste’mol qiladigan elektr energiyasi hajmlarini o`zgartirish to`g’risidagi takliflarini hududiy elektr tarmoqlari korxonasiga belgilangan tartibda kiritish; hududiy elektr tarmoqlari korxonasi yoki elektr ta’minoti korxonasi tomonidan elektr energiyasi to`liq yetkazib berilmaganligi yoki sifat ko`rsatkichlari davlat standartlariga mos bo`lmagan elektr energiyasi yetkazib berilganligi sababli etkazilgan zararning o`rni belgilangan tartibda qoplanishi; elektr ta’minoti shartnomasini tuzish va bajarishda 63 yuzaga keladigan nizolarni hal qilish uchun sudga yoki bo`ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga, mansabdor shaxsga murojaat qilish. Shuningdek, elektr energiyasi iste’molchilari elektr ta’minoti shartnomasi shartlarida belgilangan elektr energiyasini iste’mol qilish rejimiga rioya etishi; foydalanilgan elektr energiyasi uchun haqni elektr ta’minoti shartnomasida belgilangan muddatlarda o`z vaqtida to`lashi; hududiy elektr tarmoqlari korxonasi vakilining elektr energiyasini hisobga olish asboblarini tekshirishiga yo`l qo`yishi; elektr energiyasidan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini amalga oshirishi; o`zi foydalanayotgan elektr tarmoqlari, asbob va uskunalarining lozim darajadagi texnik holati hamda xavfsizligini ta’minlashi, ularning nosozliklari to`g’risida hududiy elektr tarmoqlari korxonasiga yoki elektr ta’minoti korxonasiga xabar qilishi shart. Mazkur shartnoma oldi-sotdi shartnomasidan farqli ravishda o`ziga xos majburiy shartlar oldindan belgilab qo`yilishi bilan, shartnoma ishtirokchisi hisoblangan abonent shartnomaning zaif tomoni sifatida unga qo`shimcha o`zgartirish huquqiga ega bo`lmasligi bilan ajralib turadi. Energiya bilan ta’minlovchi tashkilot eng asosiy majburiyati tutashtirilgan tarmoq orqali energiyani berib turish hisoblanadi. Shu bilan birga energiya bilan ta’minlovchi tashkilot energiyani energiya ta’minoti shartnomasida nazarda tutilgan miqdorda va taraflar kelishgan energiya berish tartibiga amal qilgan holda berish turishi lozim. Energiyaning miqdori o`lchov asboblari ko`rsatkichlari bilan aniqlanadi. energiyasi “kilovatt”da hisoblansa, energiya ta’minlovch bergan va abonent qabul qilgan gazning miqdor “kubometr”da aniqlanadi. Qonun hujjatlarida energiya bilan ta’minlovchi tashkilot va iste’molchining huquq va majburiyatlari aniq belgilab qo`yilgan. |
