Toshkent Farmatsevtika instituti Tekshirdi: Hasan Abdurahmonov

Dunyoqarash o‘z ichiga dunyoni his qilish, dunyoni tushunish jarayonlarida hosil bo‘ladigan idrok, kayfiyatlarni ham qamrab oladi.

Dunyoqarashning ikkita darajasi mavjuddir. Uning birinchisini, kishilarning kundalik hayotini amaliy tajribasi hamda kasbiy faoliyati asosida to‘plangan bilimlar, tasavvurlar, qarashlar tashkil qilsa, ikkinchisini esa ilm-fan tufayli to‘plangan nazariy bilimlar, g‘oyalar yig‘indisi tashkil etadi. Ularning ikkalasi bir-biri bilan uzviy bog‘langan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi.

Dunyoqarashning uzluksiz o‘zgarib, yangilanib, rivojlanib turuvchi jarayon ekanligini uning tarixiy tiplarining shakllanishi va almashinuvidan ham bilsa bo‘ladi. Dunyoqarashning tarixiy tiplariga mifologik, diniy va ilmiy-falsafiy dunyoqarashlar kiradi.

Mifologik (yunoncha – «mifos» - naql, rivoyatlar haqidagi ta’limot demakdir) dunyoqarash jamiyat taraqqiyotining eng boshlang‘ich davriga xos bo‘lib, unda olam hodisalari naqllar, rivoyatlar, afsonalar asosida tushuntiriladi. Mifologik dunyoqarash ilm-fan taraqqiy etmagan vaqtda keng tarqalgan bo‘lib, uning kelib chiqish sababining asosini insonning o‘zini qurshab turgan olamni bilishga intilish yotadi. Mifologik dunyoqarashda jamiyat bilan tabiat, jonli bilan jonsiz narsalar bir xil tarzda ifodalanadi. Unda dunyoning qanday paydo bo‘lganligi, olamning asosida nima yotishi, narsa va xodisalarning o‘zaro aloqadorligi afsonalar, ertaklar misolida ifoda qilinadi.

Mifologik dunyoqarashning xususiyatlari:

- Bu dunyoqarash insoniyat taraqqiyotining eng quyi bosqichlariga to‘g‘ri keladi. Unda tabiat insondan ajratilmagan holda tasvirlanadi, tabiat xodisalari jonlantiriladi, tabiatning mohiyati, xususiyatlari insonga xos bo‘lgan xislat-xususiyatlar asosida tushuntiriladi.

- Mifologik dunyoqarashda kishilarning olam to‘g‘risidagi fikrlari afsonaviy qahramonlar obrazlari orqali gavdalantiriladi. Mifologik dunyoqarashda hayot va hayol, fikr va his-tuyg‘u, bilim va badiiylik, ob’ektivlik va sub’ektivlik yaxlit xolda ifoda etiladi. Garchi ijtimoiy taraqqiyotning nisbatan keyingi bosqichlarida mifologik dunyoqarashning olamni anglash usuli sifatida etarli emasligi, kishilarni qanoatlantirmasligi ravshan sezilib qolgan bo‘lsa-da, u xalqlar ma’naviy madaniyatining shakllanishi va taraqqiyotiga barakali ta’sir ko‘rsatdi, oqibatda rivoyatlar, xalq eposi, afsonalar, naqllar adabiyot va san’at taraqqiyotida o‘z ifodasini topdi.