Тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти

Ғилдирак шинаси изининг чуқурлиги. Қишлоқ хўжалигида, 
жумладан пахтачиликда қўлланиладиган тракторлар билан ерга ишлов 
бериш, экиш ва бошқа тадбирларни бажараётганда уларнинг ғилдирак 
шинасини тупроқда қолдирадиган из чуқурлиги мумкин қадар минимал 
бўлиши керак. Ғилдирак шинаси қолдирган изининг чуқурлиги унга 
шинанинг ички ҳаво босими ва тупроқнинг хажмий эзилиш коэффициентини 
ҳисобга олган ҳолда қуйидаги ифода билан аниқланади: 
(
)
,
3
2
2
2
2
1
2
D
B
mV
d
q
Q
К
h
M
Р
w
+
=
(
3
) 
бунда 
w
Р
К
– шинанинг ички ҳаво босимини ҳисобга оладиган 
коэффициент,
3262
,
0
2412
,
0
w
Р
Р
К
w
=
; 
w
Р
–
шинанинг ички ҳаво босими, Па; Q – 
шинанинг номинал юкланиши, Н; q
1
– тупроқ ҳажмий эзилишининг статик 
коэффициенти, Н/м
3
; d – ўлчамсиз коэффициент; m – пропорционаллик 
коэффициенти, с
2
/м
2
; V
М
– ҳаракат тезлиги, м/с; В – шинанинг профил 
кенглиги, м; D – шинанинг ташқи диаметри, м. 
(
3
) ифода бўйича амалга оширилган ҳисоблашларга кўра, бир хил 
номинал тик юкланишларда шиналарнинг тупроқда қолдирадиган из 
чуқурлиги 18,4R38 шинасида 6,41 см ни ташкил этиб, 15,5-38 шинага 
нисбатан 20,6 фоизга, 16,9R38 шинага нисбатан 7,2 фоизга, 420/85R38 
шинага нисбатан 4,51 фоизга кам бўлар экан. 
Шиналар таъсирида тупроқнинг зичланишини аниқлаш. Шина 
таъсирида тупроқнинг зичланиши уларнинг тупроқда қолдирадиган из 
чуқурлиги турли ички ҳаво босими, унга тик юкланиш ва тракторнинг турли 
тезлигига боғлиқ ҳолда қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади 
(
)
;
2412
,
0
3
2
2
2
2
1
2
3262
,
0
1
1
D
B
mV
d
q
Q
Р
H
H
M
w
o
+

−
=


(
4
) 
бунда Н
1
– тупроқ деформациясининг тарқалиш чуқурлиги, м; ρ
о
– 
тупроқнинг ғилдирак ўтишдан олдинги зичлиги, г/см
3
; ρ – тупроқнинг 
ғилдирак ўтгандан кейинги зичлиги, г/см
3
. 
(
4
) ифода бўйича турли хил шиналар учун уларнинг ички ҳаво босимига 
боғлиқ ҳолда тупроқ зичланишининг ўзгариш графиклари қурилди. 
2-расмдаги графикларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, тракторнинг паст 
(5,6 км/соат) ва юқори (8 км/соат) тезликларида шиналарнинг ички ҳаво 
босими ва унга мос бўлган тик юкланишлар минимал рухсат этилган 
қийматдан максимал қийматгача ортиб борганда барча шиналарда 
тупроқнинг зичланиши ортиб боради, аммо тупроқ зичланишининг қиймати 
турли шиналарда турличани ташкил этади. 

---

12