Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti 1 Loyihalar «O’zbek adabiyoti tarixi»

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO'JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI
22
                   Kimki ko’proq еr sеni bo’lur eShak.
Andoqni aytibdurlar.Nazm:
            Har kaski alafvar xo’rad xar gardad.
Va Shakling tag’i eShak tеzagiga o’xShar borchadin nozikroq bukim to’qum
va pordum bila tilarsеnkim, bayt:
                Tеzak yanglig’ quyuShqonga qisilib,
                QuSh otlig’lar bila Yo’l tеng yurusang.
Va sеn bag’oyat Shum giYohеdursan.Nazm:
                  KiShikim, bir sеning Yo’zungni ko’rdi,
                 Ul o’zga yaxShilik Yo’zini ko’rmas.»
Oxiri o’rtaga bol tuShib, muxoliflarni bir-biridan ajratadi. Bol Bangi ham Chog’irni ham еngadi. Munozarada
M.Abduvohidova qayd qilganidеk, masal , askiya, lof singari epik janrlar ham qamrab olinadiki, bu  hol
munozara tilining xalq so’zlaShuv tiliga yaqin bo’liShiga, ularda xalq so’zlaShuv tili  xususiyatlarining  kеng
ko’lamda aks etiShiga imkon yaratadi.
         Yusuf Amiriy haYoti va adabiy mеrosi 1960 yillardan boShlab o’rganila boShlandi. Bu borada
adabiYotShunoslardan  E.Rustamov,  X.  Bеktеmirov,  Abduvohidova,  H.Muxtorovalarning  olib  borgan
tadqiqotlarini  sanab  o’tiSh  mumkin.
         Umuman, Yusuf Amiriy mumtoz adabiYotning Navoiyga qadar еtiShgan yirik namoyandalaridan biri
bo’lib, uning ijodi o’zbеk mumtoz adabiYotining ravnaq topiShiga ma'lum hissa bo’lib qo’Shildi.
 
YAQINIY
         XV asrda o’zbek adabiYotida munozara janriga oid uchta asar yaratilgani ma’lum. Bular Yusuf
Amiriyning  “Bang  va  Chog’ir  orasinda  munozara”,  Yaqiniyning  “O’q  va  Yoy  orasinda  munozara”,
Ahmadiyning “Rudjomaning orasinda munozara va mubohasa” asarlaridir.
         O’zbek adabiYotida munozara janrining ildizlari “Devonu lug’otit-turk” Yodgorliklariga , undagi “QiSh
va  Yoz  munozarasi”ga  borib  taqaladi.  Xalq  ijodida  uzoq  tarixga  ega  bo’lgan  bu  janr  XV  asr  o’zbek
adabiYotida ancha ravnaq topdi. Xalq og’zaki ijodidagi munozara janrining Yozma adabiYotga ko’chiShi
hamda fors-tojik tilidagi munozara janri tajribasidan (Asadi Tusiy) ijodiy foydalaniSh bu davr adabiYotiga
xos. Shoir Ahmadiy “Sozlar munozara”sida majoziy tarzda xudbin va maqtanchoq kiShilarni tanqid qiladi.
Yaqiniy esa “O’q va Yoy” nasriy munozarasida  xuShomatgo’y va mansabparast kiShilarni aYovsiz tanqid
qilib, “…bu munozaradin maqsud ulkim , bu davrning kaj ta’blarining qoShinda har kim Yoydek egri bo’lsa,
Yonlaridan yiroq bo’lmas va har kim o’qdek rost bo’lub, to’z yurusa Yaqiniydek yiroq tuShar” deb o’z
davrining hukumdorlaridan Shikoyat qiladi va Asiy degan Shoirning quydagi qit’asini keltiradi:
                                   Har ki Shut rost andrin maydon,
                                   Har kujo raft beho’zur uftod.
                                   Az kaji Shut kamon  ba taxliyi Shoh
                                   Tir az rosti ba dur uftod.
(Kimki bu maydonda rost bo’lsa , qayerga borsa ham bahalovat bo’lib tuShadi. Yoy egriligi tufayli Shoh
Yonidan joy oldi, o’q esa rostlikdan uzoqlarga borib tuShdi.)

---