Toshkent kimyo-texnologiya instituti analitik, fizikaviy va kolloid kimyo kafedrasi

Modda nomi va kimyoviy formulasi
Fizioligik ta’siri
Kislotalar
1	Nitrat kislota - HNO3	Ajralib chiqayotgan azot (IV)-oksid nafas yo`llarini yallig`laydi, terini kuydiradi.
2	Sulfat kislota - H2SO4	Terini kuchli ravishda kuydiradi.
3	Xlorid kislota - HCI	Bug’lari nafas yollarini va ko`zni yallig`laydi.
4	Fosfat kislota - H3PO4	Terini kuchli ravishda kuydiradi.
5	Vodorod ftorid - HF	Kuchli zahar, bug’lari shilliq pardalarni shikastlaydi.
Ishqorlar
1	O`yuvchi natriy- NaOH	Teriga, shilliq pardalarga va ko`zga salbiy ta’sir etadi.
2	O`yuvchi kaliy - KOH
Tuzlar
1	Bariy tuzlari - Ba(NO3)2, BaCI2 va hokazo	Ovqat hazm qilish yollariga tushsa, zarar yetkazadi.
2	Mis tuzlari - CuSO4, CuCI2 va hokazo.	Changidan nafas olinsa va ovqat hazm qilish a’zolariga tushsa zaharli ta’sir ko`rsatadi.
3	Nikel, stonsiy, simob va qo`rg`oshin tuzlari, NiCl2,NiSO4,HgCl2, Pb(NO3)2, va hokazo.	Zaharli moddalar turkumiga kiradi.
Peroksidlar
1	Vodorod peroksid - H2O2	Terini yallig`lantirishi va kuydirishi mumkin.
2	Bariy peroksid - BaO2	Ovqat hazm qilish a`zolariga tushsa, zaharli ta’sir ko`rsatadi.
3	Kaliy peroksid va natriy peroksid - K2O2, Na2O2 va hokazo.	Terini kuydirishi mumkin.
Metallar
1	Kaliy va natriy - К, Na	Suvga tushib alangalanadi va teriga tushsa kuydiradi.
2	Magniy - Mg (kukuni)	Changi teriga tushsa, bug`idan nafas olinsa nafas yo`llarini yallig`laydi.
3	Simob – Hg (bug’lari)	Zaharli, sochni to`kib yuboradi.
Metallmaslar
1	Brom - Br2 (suyuq modda)	Bug`lari nafas yo`lini yallig`laydi. Suyuq brom terini kuydiradi.
2	Oq fosfor – Р (qattiq modda)	Zaharli, terini kuchli kuydiradi.
Gazlar
1	Ammiak - NH3	Havodagi konsentratsiyasi 0,5% bo`lsa, zaharlaydi.
2	Vodorod sulfid - H2S	Kuchli zahar.
3	Sulfit angidrid - SO2	Kuchli zahar.
4	Xlor - Cl2	Kuchli zahar.
5	Etilen - C2H4	Narkotik ta’sir etadi.
Organik moddalar
1	Aseton - (CH3)2CO	Bug’i zaharli.
2	Chumoli kislota - HCOOH	Terini kuydiradi.
3	Pikrin kislota - 2,4,6-trinitrofenol	Nafas yo`llarini yallig`laydi. Qizdirilganda kuchli portlaydi.
4	Sirka kislota - CH3COOH	Shilliq pardalarni yallig`laydi, kuchli kuydiradi.
5	Fenol - C6H5OH	Bug`laridan nafas olganda va teri uchun zaharli.
6	Dietil efir - (C2H5)2O	Narkotik ta’sir etadi.
7	Uglerod disulfid - CS2	Bug`lari zaharli, uzoq vaqt nafas olinsa zaharlaydi.

SIFAT TAHLILI





2 - laboratoriya ishi
I- II- GURUH KATIONLARINI OCHISH REAKSIYALARI,
I va II- GURUH KATIONLARI NOMA’LUM ARALASHMASINING TAHLILINI AMALDA BAJARISH VA ISH YUZASIDAN HISOBOT YOZISH

I- guruh kationlariga NH₄⁺, K⁺, Na⁺, Mg²⁺ va boshqa kationlar kiradi. Ularning ko`pgina tuzlari suvda yaxshi eriydi.

Tahlil uchun eng muhimi ularning sulfidlari, xloridlari, gidroksidlari va karbonatlari olinishiga sabab ularning suvda yaxshi eruvchanligidir. I- guruh kationlarining boshqa guruh kationlaridan farqi ularning guruh reagenti (umumiy cho`ktiruvchisi) yo`q.


Ishning maqsadi: I- guruh kationlarining umumiy va xususiy analitik reaksiyalarini o`rganish.


NH₄⁺ kationining analitik reaksiyalari


1
NH₄Cl + 2K₂[HgI₄] + 4KOH






. Nessler reaktivi (K₂[HgI₄] + 4KOH) bilan aniqlash.
R
eaksiyani bajarish uchun 1-2 tomchi ammoniy tuzi eritmasiga 3-4 tomchi Nessler reaktividan qo`shiladi, qizil-qo`ng’ir rangli cho`kmaning hosil bo`lishi ammoniy kationi borligini bildiradi.


2. O`yuvchi ishqorlar NaOH yoki KOH bilan aniqlash.

Reaksiyani bajarish uchun probirkaga 2-3 tomchi ammoniy tuzi eritmasi solinadi va ustiga 3-4 tomchi ishqor eritmasidan qo`shib suv hammomida isitiladi. Ajralib chiqayotgan ammiakni hidi yoki probirka og’ziga qo`yilgan namlangan lakmus qog’ozining ko`karishi ammoniy kationi borligini bildiradi.

K⁺ kationining analitik reaksiyalari

1. 
   Natriy geksanitrokobaltat (III) kompleks tuzi bilan aniqlash.
   

2KCl + Na₃[Co(NO₂)₆] →

Probirkaga solingan 1-2 tomchi kaliy tuzi eritmasiga 3-4 tomchi Na₃[Co(NO₂)₆] dan qo`shiladi. Sariq cho`kmaning hosil bo`lishi kaliy kationi borligini bildiradi.

2. Vino kislotasi yoki uning natriyli nordon tuzi (natriy gidrotartrat) bilan aniqlash.
Avvalo natriy gidrotartrat tuzining eritmasidan tayyorlab olamiz. Buning uchun probirkaga 3-4 tomchi vino kislotasi bilan 3-4 tomchi CH₃COONa dan qo`shib, quyidagi reaksiyani amalga oshiramiz:
Keyin yangi tayyorlab olingan natriy gidrotartrat tuzi eritmasi ustiga 2-3 tomchi kaliy tuzidan qo`shamiz va probirkani vodoprovod suvi ostida sovitib turib, shisha tayoqcha yordamida eritma probirkani ichki devoriga ishqalanadi.
O`ta to`yingan eritmalar hosil bo`lgani uchun oq kristall cho`kma darxol emas, balki bir oz vaqtdan keyin hosil bo`ladi. Shisha tayoqcha bilan ishqalash sababli hosil bo`lgan shisha zarrachalari kristallanish markazi bo`lib xizmat qiladi va cho`kmaning hosil bo`lishiga ko`maklashadi.
Kaliyni aniqlashning yana bir e’tiborli jihati shundaki, kaliyning uchuvchan tuzlari alanga rangini binafsha rangga bo`yaydi.


Mg²⁺ kationini aniqlash reaksiyalari
1. Natriy gidrofosfat bilan aniqlash
NH₄OH + NH₄Cl
M
gCl₂ + Na₂HPO₄
pH=9,2
Probirkaga solingan 2-3 tomchi magniy tuzi eritmasi ustiga 1-2 tomchi ammoniyli bufer aralashma (NH₄OH +NH₄Cl) va 3-4 tomchi Na₂HPO₄ eritmasidan qo`shiladi. Natijada oq kristall cho`kma hosil bo`ladi.


2. O`yuvchi ishqorlar bilan aniqlash.
Probirkaga solingana 1-2 tomchi magniy tuzi eritmasi ustiga 2-3 tomchi suv va 3-4 tomchi ishqor eritmasi qo`shiladi. Oq amorf cho`kma hosil bo`ladi.
Savollar

1. 
   Reaksiyatenglamasiniionlivaqisqaionlitenglamasinyozing
   
2. 
   I- guruxkationlarning umumiy tasnifi
   
3. 
   Analitikkimyoningvazifalari
   

II- GURUH KATIONLARININGANALITIK REAKSIYALARI.


Ishning maqsadi: II- guruh kationlarining umumiy va xususiy reaksiyalarini o`rganish.
II- guruh kationlariga Ba<sup>+2</sup>, Ca<sup>+2</sup>, Sr<sup>+2</sup>va boshqa kationlar kiradi. II- guruh kationlarining sulfatlari, fosfatlari, oksalatlari va karbonatlari suvda qiyin eriydi. II- guruh kationlarining guruh reagenti (ummiy cho`ktiruvchisi) ammoniyli bufer aralashma ishtirokida (NH₄)₂CO₃ bo`lib, guruh kationlarini CaCO<sub>3</sub>, BaCO<sub>3</sub> va SrCO<sub>3</sub>shaklida cho`ktiradi (pH = 9,2).


Ba⁺² kationinining aniqlash reaksiyalari.
1. Kaliy bixromat bilan aniqlash.
Probirkaga 2-3 tomchi BaCl₂ tuzi eritmasidan solib, ustiga 2-3 tomchi CH₃COONa va K₂Cr₂O₇ tuzi eritmasidan qo`shiladi. Reaksiya natijasida sariq rangli cho`kma hosil bo`ladi. Bu reaksiya bilan bariyni aniqlashga Ca⁺² va Sr⁺² kationlari halaqit bermaydi.

2. Ammoniy karbonat bilan aniqlash.

Probirkaga 2-3 tomchi BaCl₂ tuzi eritmasidan solinadi va uning ustiga 3-4 tomchi (NH₄)₂CO₃ eritmasidan qo`shiladi. Oq kristall cho`kma hosil bo`ladi.
3. Bariy tuzlari alanga rangini sarg`ish yashil rangga bo`yaydi.
Ca²⁺ kationini aniqlash reaksiyalari
1. Ammoniy oksalat bilan aniqlash.
Probirkaga 2-3 tomchi CaCl₂ eritmasidan solib ustiga 3-4 tomchi (NH₄)₂C₂O₄ eritmasidan qo`shiladi. Oq kristall cho`kma hosil bo`ladi.


2. Ammoniy karbonat bilan aniqlash.
Probirkaga 2-3 tomchi CaCl₂ eritmasidan solib, ustiga 3-4 tomchi (NH₄)₂CO₃ eritmasidan qo`shiladi. Oq cho`kma hosil bo`ladi.
3. Kalsiyning uchuvchan tuzlari alangani qizil g`isht rangga bo`yaydi.


Savollar

1. 
   Reaksiya tenglamasini yozing
   
2. 
   Reaksiyatenglamasiniionlivaqisqaionlitenglamasinyozing
   
3. 
   II- guruxkationlarning umumiy tasnifi
   
4. 
   Analitikkimyoningasosivausullari.
   

3 - laboratoriya ishi