Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 12-ma’ruza. Omixta yemlarni saqlash. Reja

79-jadval
Cho'chqa bolalari uchun ishlatiladigan omuxta yemlarda, saqlanish muddatlari namlik va haroratga bog'lik holda, mikrofloralar soni

Namlik, %	Saqlash muddati, sut	Omuxta yemlarda mikroorganizmlar soni, 1 g da 1000 ta
		Jami			Shu jumladan
		Sochiladi-ganda	Granula-langanda	Bakteriyalar			Zamburug'lar
				Sochiladi-ganda		Granula-langanda		Sochiladi-ganda	Granula-langanda
Nazorat
-	-	383,0	33,4	36,0		30,0		23,0	3,4
10 ^0C haroratda
18,0 14,5 12,0 10,0	7 50 75 120	1097,25 1758,3 1142,9 182,0	51,8 86,9 35,4 7,5	1080 1710 1080 180		42,0 75,0 30,0 7,5		17,25 48,3 26,9 20,3	9,8 11,9 4,9 -
20 ^0C haroratda
18,0 14,5 12,0 10,0	4 30 70 120	2565,3 2057,5 1631,5 508,0	48,75 99,0 37,85 9,0	2540 2000 1620 576		45,0 82,5 28,5 9,0		25,3 57,5 11,5 4,5	3,74 16,5 9,35 -
0 ^0C haroratda
18,0 14,5 12,0 10,0	20 55 80 120	1875,25 1202,0 969,0 92,0	43,5 79,4 48,4 13,6	1800 1170 960 90		37,5 67,5 45,0 13,5		17,25 32,0 9,2 2,9	6,0 11,9 3,0 -
-5 ^0C haroratda
18,0 14,5 12,0 10,0	56 120 120 120	2183,0 797,0 553,0 114,9	81,8 69,1 17,9 0,1	2160 774 540 108		75,0 64,0 15,0 -		23,0 23,0 13,8 6,9	6,8 5,1 2,9 0,1

Omixta yemlarning ayrim komponentlari xam (kunjaralar, taxta kunjaralari, ut uni va boshkalar) uz-uzidan qizish jarayonining jadal rivojlanishiga uchraydi. Bundan tashqari, agar ular 35° S xaroratgacha sovitilmagan bulsa, ular saqlash va tashish jarayonida uz-uzidan yonib ketishlari (kuyishlari) mumkin.

Omixta yemlarning uz-uzidan qizishida va buzilishida kanalar va xasharotlar xam muxim rol uynaydi. Barcha xasharotlar (bulardan eng kup tarqalganlari yogoch unxur qungizlari va x,.k.)ning namligi past omixta yemlarda xamda uyumning barcha uchastkalarida (xam sochiladigan, xam granulalangan omixta yemlarda) yaxshi rivojlanishlariga tusqinlik qiluvchi omil past xarorat (10...5 °C dan past) xisoblanadi. Omixta yem turkumlarini zararkunandalar tushishidan va rivojlanishidan ximoya qilish juda muxim tadbir bulib xisoblanadi.
Omixta yemlarda xasharotlar uchun qulay sharoit bulganda ikki-uch oy mobaynida ularning soni 40-60 marta oshib ketishi, yem massasi esa 28 % gacha yuqotilishi mumkin. Ular omixta yemlarni brommetil bilan zararlantirishadi.
BDITI ning Kubandagi filialida utkazilgan tadqiqotlar shuni kursatdiki, omixta yemlarni fumigasiyalash natijasida ularda bromidlar tuplanadi va lipid kompleksining xolati sezilarli darajada uzgaradi.
Kislota va yod soni xamda lipazaning faolligi pasayadi, perekis soni oshadi. Oksil va uglevod komplekslari sezilarli darajada uzgarishga uchraydi. V guruxdagi vitaminlar miqdori pasayadi. Fumigasiyalangan (dorilangan) omixta yemlarning keyinchalik saqlashga chidamliligi uzgarmaydi.


Omuxta yemlarni saqlash usullari
Omixta yemlar va ularni ishlab chiqarishda ishlatiladigan komponentlarni sochilgan xolatda va taralarda saqlanadi. Tara sifatida eng kup tarqalgani kraft xaltalar (xogoz xaltalar) xisoblanadilar. Matolar va polietilen plyonkalardan tayyorlangan xoplardan xam foydalaniladi. Taralarda, asosan sochiluvchan va granulalanmagan yemlar saqlanadi. Misol tariqasida granulalanmagan ut unini saqlash paytida karotinning yuqotilishiga qadolqash turining ta’siri tug’risida M.G.Golik va I.PAleksandrova tomonidan olingan natijalarni keltiramiz (80-jadval).


80-jadval
Turli taralarda o't unini saqlash paytida karotinning yo'qotilishi

Nomlanishi	Saqlash vaqti, oy
	1	3	4	6
Sochilgan holatda Kanop qoplarda Qog'oz xaltalarda Polietilen qoplarda	21,5 20,0 18,5 16,3	45,0 43,5 33,5 31,5	52,0 49,0 38,0 36,4	54,5 52,0 39,5 36,9

Granulalangan va briketlangan omixta yemlarni ishlab chiqarish - ularni saqlashga chidamliligi va qulayligi jixatidan maqsadga muvofiqdir. Masalan, sochiluvchan omixta yemlar xajmiy massasi komponentlari va granulometrii tarkibiga kura 480...680 g/l ga, granulalanganlariniki esa - 600...660 g/l ga teng. Omixta yem zavodlari loyixasida sochiluvchan omixta yemlarning xajmiy massasi 500 g/l, granulalanganlariniki esa 630 g/l qilib qabul qilingan. Shunday qilib, granulalangan omixta yemlarni saqlash va tashishda kam joy talab qilinadi.

Sochiluvchan va granulalangan omixta yemlarning sochiluvchanligida xam sezilarli farq bor. Masalan, birinchilari uchun tabiiy qiyalik burchagi 40...44°, ikkinchilari uchun esa 33...38° atrofida buladi. Sochiluvchan omixta yemlar saqlash paytida ancha tez bosilib qoladi va ularni bunkerlardan bushatish uchun quzg’atuvchi qurilma talab qilinadi. Ularda uz-uzidan navlarga ajralish xam sodir buladi. Bu, ba’zan komponentlarning bir xil taqsimlanishi buzilishiga olib keladi. Omixta yemlar taralarda saqlanganda tez bosilib qoladi. Biroq bir xil reseptura buyicha tayyorlangan sochiluvchan va granulalangan omixta yemlarning sifatidagi uzgarishlar, asosan bir xil. Masalan, ularni bir xil sharoitda 1401 sutka mobaynida va 12 % namlikda saqlaganda xul protein, yog, ammiak, karotin va kislotalar mikdori bir xil oraliqda uzgaradi (81-jadval).
Omixta yemlarning va ularning tarkibiga kiruvchi komponentlarning fizika xossalarini xamda ularda sodir buladigan jarayonlarni inobatga olib, ularning namligiga, resepturasi va xaroratiga qarab, quruq omborxonalarda saqlash paytida uyumning tavsiya etiladigan balandligi 2,5...4 m ga teng buladi.
Sochiluvchan va granulalangan omixta yemlarni turli kesimdagi va balandlikdagi siloslarda xam saqlash mumkin. Biroq bunda ularning tez bosilib qolishini xam xisobga olish kerak. Masalan, G.Negrebov va V.Kirilova tomonidan olingan natijalarga kura, ulchami 4,5 x 4,5 m, balandligi 11,8 m bulgan ichkarirokda joy- lashgan temir-beton siloslarga (xaroratning tebranishidan kochish maqsadida) joylashtirilgan omixta yemlarning turkumlari 12...20 sutkadan keyin bosilib qolish belgilarini nomoyon kildilar.