Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Xariddan keyingi harakatlar. Iste’molchining qoniqqani yoki 

yoqtirmaganini uning keyingi harakatlari belgilaydi. Agar u xarididan 

qanoatlansa, ko‘p hollarda uning ishonchini oqlagan tovardan yana sotib 

oladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, Toyota kompaniyasi avtomo-

billarini sotib oluvchilarning 75 % o‘z xaridlaridan ko‘ngli to‘lgan va 

ma’lum vaqtdan keyin yana shu kompaniyaning yangi markadagi 

avtomobillarini sotib olmoqchi bo‘lishgan. «Chevrolet» avtomobilini 

sotib olganlarning 35% xaridlaridan juda ham qanoatlanishgan va bu 

markaga sodiq qolishlarini aytishgan. Bu borada ishlab chiqaruvchilar 

«Qanoatlangan xaridor- bizning eng yaxshi reklamamizdir» - deyishadi. 

Xarididan qoniqmagan iste’molchi tovardan foydalanishdan bosh 

tortishi, uni do‘konga qaytarib berishi yoki markaning qiymatini 

tasdiqlaydigan ma’lumotlarni qidira boshlashi mumkin. Balki u ishlab 

chiqaruvchi kompaniya nomiga reklamasini yuborar yoki “huquqim 

buzildi”, deb hisoblasa, yuristdan maslahat olishi yoki boshqa 

muassasalarga murojaat qilishi ham mumkin. Oxir – oqibat u kelgusida 

ushbu markadan sotib olishdan bosh tortadi va uning salbiy 

tomonlaridan do‘stlari, tanishlarini ham xabardor qiladi. 

---

208 

 

Ishlab chiqaruvchilar iste’molchining xaridi borasida yuzaga 

keladigan salbiy oqibatlarini minimumga keltirishlari zarur bo‘ladi. 

Keyingi vaqtlarda ishlab chiqaruvchilar sotuvdan keyingi kommuni-

katsiyalar amaliyotini kengaytirish oqibatida iste’molchilar tomonidan 

xaridlarini do‘konga qaytarishlari va buyurtmalarini bekor qilish 

holatlari qisqardi. Jumladan, kompyuter kompaniyalari quyidagi 

imkoniyatlarga ega: 

-  Yangi xaridorga ajoyib xaridlari bilan tabriklab, xat yuborish; 

-  Foydalanuvchilarning o‘z mahsulotlarini maqtagan reklamalarni 

chiqarish; ShKni mukammallashtirish maqsadida takliflar olish uchun 

iste’molchilar bilan so‘rovlar o‘tkazish; 

-  har qanday xaridor uchun tushunarli bo‘lgan foydalanuvchilar 

uchun ko‘rsatmalar tuzish; 

-  ShK egalariga kompyuter texnikasi sohasidagi yangiliklar 

yoritilgan maqolalari bo‘lgan maxsus ixtisoslashgan jurnallar yuborish; 

-  Foydalanuvchilarning shikoyatlari aniq ko‘lamiga qaratilgan 

bo‘lsa, yo‘naltirish tizimini yo‘lga qo‘yish.