Toshkent Moliya Instituti, “Iqtisodiyot” fakulteti, ix-50 guruh talabasi Usmonov Shaxzod Xasanxon o’g’lining “Bozor muvozanati va uning iqtisodiy ahamiyati ” mavzusidagi kurs ishiga ilmiy rahbar tomonidan berilgan taqriz

4-rasm. Qo'shimcha tovarlar bozorlarining o'zaro ta'siri

Taklifga ta'sir qiluvchi omillar

Yuqorida aytib o'tganimizdek, mahsulot narxi taklif qiymatiga ta'sir qiladi. Lekin bu yagona omil emas. Ular kimning taklif o'rganilmoqda tovarlar, narxi bilan bog'liq emas, chunki taklif qiymati, deb nomlangan boshqa omillar ta'sir qiladi. Bunday omillar quyidagilardir:

1) ishlab chiqarish xarajatlari yoki ishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish xarajatlari bozor CE-biz bilan taqqoslaganda past bo'lsa, ishlab chiqaruvchilar uchun katta miqdordagi tovarlarni etkazib berish foydalidir. Agar ular narx bilan solishtirganda yuqori bo'lsa, firma kichik miqdorda mahsulot ishlab chiqaradi, boshqa mahsulotlarga o'tadi yoki hatto bozorni tark etadi. Ishlab chiqarish xarajatlari birinchi navbatda iqtisodiy resurslarning narxi bilan belgilanadi. Shubhasiz, resurslar narxining o'sishi ishlab chiqarish xarajatlari va ishlab chiqarish darajasiga katta ta'sir ko'rsatadi.

2) ishlab chiqarish texnologiyasi – haqiqiy texnologik kashfiyotlar va mavjud texnologiyalarni yaxshiroq qo'llash va ish oqimini muntazam qayta tashkil etish orqali hamma narsani birlashtiradi. Texno-logiyalarni takomillashtirish resurslarni kamroq sarflash bilan ko'proq mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Texnik taraqqiyot, shuningdek, bir xil miqdordagi tovarlar uchun zarur bo'lgan resurslar miqdorini kamaytirishga imkon beradi. Texnolo-giyaning rivojlanishi ishlab chiqaruvchilarga bir xil narxda ko'proq mahsulot ishlab chiqarishdan foyda olish imkonini beradi.

3) soliqlar va subsidiyalar. Soliqlar va subsidiyalarning harakatlari bir vaqtning o'zida namoyon bo'ladi. Soliqning oshishi ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga olib keladi, ishlab chiqarish narxini oshiradi va talabni kamaytiradi. Subsidiyalar davlat tomonidan ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga imkon beradigan subsidiyalardir, shuning uchun taklifning o'sishi ta'minlanadi.

4) birlashtirilgan tovarlar uchun narxlar - bozorda taklif ko'p jihatdan bozorda bir-birining o'rnini bosadigan va bir-birini to'ldiradigan mahsulotlarning arzon narxlarda mavjudligi bilan bog'liq. Misol uchun, olma va noklar bir-birining o'rnini bosadigan mahsulotdir. Olma narxi armutda Tse-NY dan yuqori bo'lsa, ishlab chiqaruvchi olma va naobo og'zini sotish uchun ko'proq foydalidir. Va biz jadvallar va stullar bir-biriga to'ldiruvchi mahsulotlar, deb taxmin bo'lsa, u holda jadvallar narxi ortib bormoqda sharti, ishlab chiqarish stu-liev ham o'sadi

5) ishlab chiqaruvchilarni kutish. Boo-duschemdagi mahsulot bahosidagi o'zgarishlarni kutish ishlab chiqaruvchilarning mahsulotni bozorga etkazib berish istagiga ta'sir qilishi mumkin. Misol uchun, agar ishlab chiqaruvchi o'z mahsulotlari narxining ko'tarilishini kutayotgan bo'lsa, u bugungi kunda ishlab chiqarish quvvatini oshirishni boshlashi mumkin, bu esa keyingi daromad olish va tovarlarni narxlarni ko'tarishdan oldin ushlab turish umidida. Kutilayotgan narx-navoning pasayishi haqidagi ma'lumot hozirgi vaqtda taklifning yuqori qismiga olib kelishi va uzoq muddatli ta'minotdagi kamayishiga olib kelishi mumkin.

6) ishlab chiqaruvchilar soni. Ushbu mahsulot ishlab chiqaruvchilari sonining ko'payishi taklifning oshishiga olib keladi va aksincha.

Taklifning qiymati bu omillarning funktsiyasidir:

Q^S=f(p,p_n,t,T,N…),

qaerda: p-ushbu mahsulotning narxi; p_n-boshqa tovarlar va resurslar uchun narxlar; t-qo'llaniladigan texnologiyaning tabiati, T-soliqlar va subsidiyalar, N-Sotuvchilar soni va boshqalar. Grafikda, qiymatsiz omillarning taklifga ta'siri, hukmning egri o'ng tomonga (ko'tarilgan jumlaga) yoki bir-biriga (jumlani qisqartirish) o'zgarishi sifatida tasvirlangan bo'lishi mumkin (qarang: shakl. 2.2). Bunday holda, ular taklifni o'zgartirish haqida gapirishadi.T.