Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
Rossiyada ham kriptovalyutalar bozorida ishlovchilar soni borgan sari oshib 
bormoqda.2017 yilning dekabr oyi boshida Venesuela prezidenti Nikolas Maduro 
ham mamlakatda 100 mln ElPetro kriptovalyutasini chiqarish haqida topshiriq 
bergan. Ushbu kriptovalyuta mamlakatda chiqarilayotgan neft bilan ta’minlanadi – 
ya’ni 1ElPetro 1 barrel neft narxiga teng bo’ladi. Mamlakat rahbarining fikricha, 
ElPetro Venesuelaning “pul suvereniteti” ni ta’minlab berishi va pul oqimi hamda 
investitsitsiyalarni ko’paytirishi kerak. Boshqa barcha kriptovalyutalardan farqli 
o’laroq, bu kriptovalyuta VenesuelaningAyakucho neft konidagi 5 milliard barrel 
neft bilan ta’minlanadi.Agarda kriptovalyuta loyihasi muvaffaqiyatsizlikka 
uchrasa, har bir kriptovalyuta egasi bir barrel (yoki bir bochqa) neft egasi bo’ladi. 
Hozirgi narxlarda bu 60 dollar degani. 2018 yil 20 fevralda sotuvga chiqarilgan bu 
kriptovalyuta birinchi kunningo’zidayoq 735 mlndollarlik sotildi, bir hafta ichida 
esa bu miqdor 1 milliard dollarga yetdi. Muvaffaqiyatdan ruhlangan loyihachilar 
endi PetroGold kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayptilar – bu kriptovalyuta 
esa oltin bilan ta’minlanadi. Agarda loyiha muvaffaqiyatli amalga oshsa, Petro 
ning kapitalizatsiyasi 6 milliard evroga yetishi mumkin. Frankfurt moliya va 
menejment maktabining professori Philipp Sandnerning fikricha, virtual bozordagi 
bu kriptovalyuta material boylik bilan ta’minlangan bo’lgani uchun bitkoinga 
nisbatan ancha stabil bo’lishi mumkin. Karakasdagi mas’ullarning fikrlaricha, 
ularning o’z mustaqil kriptovalyutalari halqaro valyuta bozorlari bilan yaqindan 
muloqot qilishga imkon beradi va chet ellardan moliyaviy mablag’larni jalb qila 
oladi. Har qanday xolatda ham ElPetro kriptovalyutasi chiqarishni virtual 
dunyodagi bir tajriba sifatida qabul qilsh mumkin. Agar bu yondoshuv o’zining 
samaradorligini ko’rsatsa, boshqa mamlakatlar ham iqtisodiyotni rivojlantirish 
uchun bu tajribadan foydalanishlari mumkin bo’ladi. Evropada ham bunday 
jarayonlar davom etmoqda, masalan, Buyuk Britaniya o’z kriptovalyutasini 
chiqarishni rejalashtirayapti. Bu kriptovalyuta Britaniya funt-sterlingi bilan bog’liq 
bo’lib, markaziy bankning fikricha, u banklar o’rnini bosishi mumkin.

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
BundayAngliyamilliykriptovalyutasi 
2020yilningboshlaridachiqarilishimumkinliginiTheTelegraphMarkaziybankmulozi
migaishoraqilganxoldama’lumqilgan. 
Hozirdabuniqandayqilibamalgaoshirishmuammolariilmiyizlanishjarayonidao’rgani
layapti. 
Ushbukriptovalyutabitkoinninganalogibo’lib, 
tranzaktsiyatexnologiyalaridanfoydalanishniko’zdatutadi. 
Markaziybankningfikricha, 
bukriptovalyutabritaniyaliklargabanklarhizmatidanvozkechib, 
o’zpullariniraqamliaktivlardasaqlashimkoniniberadi. 
Kriptovalyutayordamidakattatranzaktsiyalarniamalgaoshirishmumkinbo’ladi 
(masalan, 
ko’chmasmulksotibolishosonlashadi). 
2017 
yildekabroyioxiridaIzroildavlatiham 
“Elektronshakel” 
debnomlanadigano’zkriptovalyutasinichiqarishinibildirdi. 
BubilanIzroiliqtisodchilariikkimuammonihalqilishmoqchi: 
iqtisodiyotdaginaqdpulmiqdorinikamaytirishvaqorabozorgaqarshisamaradorroqkur
ashish. 
Bukriptovalyutabitkoinninganalogibo’lmadi, 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
balkiIzroilmilliyvalyutasigaekvivalentbo’ladi. 
Shunihamaytishkerakki, 
hozirgipaytdajahondagi 
500 
taengyirikinternet-
magazinlardanatigiuchtasiginabitkoinniqabulqiladi. 
Agarjahonvalyutabozoridagibirkunlikvalyutaoperatsiyalarimiqdori 
5,4 
trilliondollarbo’lsa, kriptovalyutabo’yichabirkunlikoperatsiyaralarhajmibor-yo’g’i 
3 
milliarddollargayetadi,xolos.Ammo, 
JahonIqtisodiyKengashi 
(DAVOS) 
ekspertiKlausShvabningta’kidlashicha, 
raqamliiqtisodiyotningrivojlanshinatijasidaamalgaoshiriladiganto’rtinchiishlabchiq
arishinqilobi 
(Industriya 
4.0) 
2025 
yilgakelib, 
insoniyatgaquyidagiimkoniyatlarnihadyaqilishimumkinekan: 
 90% 
insonlarma’lumotlarni 
(yoki 
reklamalarni) 
tekingavaistalganmuddatgasaqlashimkoniyatigaegabo’ladilar; 
 Internet tarmog’iga 1 trilliondan ortiq datchiklar ulanadi; 
 10% miqdoridagi insonlarning ko’zoynaklari internet tarmoq’iga ulanadi; 
 Barcha uchun hizmat ko’rsatadigan farmatsevt-robotlar paydo bo’ladi; 
 Avtomobillar 3D-printer vositasida pechat qilina boshlaydi; 
 Aholini ruyhatga olish Big Datava blokcheyn yordamida amalga oshiriladi; 
 Implant ko’rinishidagi mobil telefonlar paydo bo’ladi; 
 10% insonlar internet tarmog’iga ulangan kiyimlar kiyib yurishdigan 
bo’lishadi; 
 Halq iste’moli tovarlarining 10%i 3D-printerlar yordamida yasalgan bo’ladi. 
 Aholining 90%i smatfonlardan foydalanishadi. 
 3D-printer yordamida birinchi marta jigar chop qilinadi va o’rnatiladi. 
 Aholining 90%i internetdan foydalanadi. 
 Korporativ auditorlik tekshiruvlarining 30%ini sun’iy intellectli tizimlar 
o’tkazadi. 
 Soliqlar blokcheyn texnologiyalari yordamida yig’iladi va nazorat qilinadi. 
 Avtomobil sayohatlari birgalikda foydalaniladiagn mashinalarda amalga 
oshiriladi (sharing economy). 
 YIM ning 30%i blokcheyn texnologiyalaridan foydalangan holda saqlanadi. 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
 Korporativ direktorlar kengashida tarixda birinchi marta aqlli robot ishtirok 
etadi. 
O’zbekistonda ham kriptovalyutani muomalaga kiritishdan avval uning 
qanday moliyaviy aktiv ko’rinishida qabul qilish va undan qanday tartibda 
foydalanish masalasini uzil-kesil hal qilish lozim bo’ladi, ya’ni, unga oddiy 
raqamli pul sifatida qarash kerakmi yoki uni yangi turdagi valyuta sifatida ko’rish 
kerakmi. Shundan so’nggina, mamlakatda kriptovalyuta aylanishining xuquqiy 
asoslarini ishlab chiqarish mumkin bo’ladi.