Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

 
13.3. Keynschilikning AQShdagi xususiyatlari. Iqtisodiy 
o„sish nazariyalari 
50-yillarda keynschilik g‗oyalari rivojlantirilib, yangi g‗oyalar ilgari 
surildi. Ularning asosiy mohiyati iqtisodiy o‗sish sur‘atlari doimiyligini 
ta‘minlovchi mexanizmlarni aniqlash va isbotlashdan iborat. Oqibatda 
«multiplikator-akselerator» sistemasini hisoblashga asoslangan va o‗ziga 
xos keynschilikning o‗sish nazariyalari, jamg‗arish va iste‘mol 
o‗rtasidagi o‗zaro bog‗lanish xarakteristikalaridan foydalanib iqtisodiy 
dinamikani modellashtirish yuzaga keldi.
Yuqorida tilga olingan iqtisodiy o‗sish nazariyalarining asosiy 
namoyondalari Massachuset texnologiya instituti professori Evsey 
Domar (1914) va Oksford universiteti professori Robert Xarrod (1890-
1978) hisoblanadi. Ularning nazariyasi (modeli) iqtisodiyotning doim 
(mo‗tadil) sur‘atlarda o‗sishi dinamik barqarorlik (ilgarilab borish)ning 
asosiy sharti sifatida maqsadga muvofiq ekanligining umumiy 
xulosalarlarini birlashtiradi. Ularning fikricha shundagina ishlab 
chiqarish quvvatlari va mehnat resurslaridan to‗la foydalanishga erishish 
mumkin. Xarrod-Domar modelining boshqa bir qoidasi bo‗yicha ayrim 
parametrlar, 
daromadlardagi 
jamg‗arma 
hissasi 
va 
kapital 
qo‗yilmalarning o‗rtacha samaradorligi uzoq davr mobaynida doim deb 
tan olinishi hisoblanadi. Mualliflar dinamik barqarorlik va doimiy 
o‗sishga erishish avtomatik ravishda bo‗lmasligi, balki davlatning 

---

245 
shunga muvofiq siyosati natijasida, ya‘ni davlatning iqtisodiyotga faol 
ishtiroki tufayli ro‗y berish mumkinligini ta‘kidlaydilar.
Domar va Xarrod modellaridagi farq–boshlang‗ich pozitsiyalardagi 
ayrim ko‗rsatkichlardir. Masalan, Xarrod medelida investitsiya va 
jamg‗armalar tengligi g‗oyasi, Domarda esa pul daromadlari (talab) va 
ishlab chiqarish quvvatlari (taklif) teng, deb qabul qilinadi. Ikkala 
olimning shunga ishonchlari komilki, daromad o‗sishini ta‘minlashda 
investitsiyalar roli, ishlab chiqarish quvvatlarining oshirilishi faoldir, 
bunda shu narsa ko‗zda tutiladiki, o‗sish bandlikka yordam beradi, bu 
esa o‗z yo‗lida, korxonalarning yarim quvvat bilan ishlashi va 
ishsizlikning oldini oladi. Bu Keynsning shu sohadagi konsepsiyasini 
so‗zsiz tan olishdir; chunki Keyns bo‗yicha, iqtisodiy jarayonlar 
investitsiya va jamg‗armalar orasidagi proporsiyalar xarakteri va 
dinamikasiga bog‗liq, aniqrog‗i investitsiyalarning ildam o‗sishi, baholar 
darajasi 
o‗sishiga sabab bo‗ladi, jamg‗armalar o‗sishi esa 
korxonalarning to‗la ishlamasligi va ishsizlikning sababidir.